سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 11 صفحه 508

عملی می کند، می گوید: تو در مقام عمل، و در مقام رعایت، می توانی جانب وجوب را بگیری، و در نتیجه فاعل این فعل باشی، می توانی جانب حرمت را بگیری، و در نتیجه تارک این فعل باشی. معنای تخییر عقلی غیر از این مقدار نیست، ما در باب تخییر عقلی در دوران بین المحذورین بالاتر از این را ادعا نمی کنیم.

کلام محقق عراقی(ره) در مجرای اصاله التخییر و جواب آن

یک بیان مختصری هم مرحوم محقق اراکی دارد که سنخ همین حرف مرحوم محقق نائینی است منتها به یک صورت دیگری. ایشان می فرمایند: مسأله تخییر، چه تخییر شرعی باشد، مثل خصال کفارات در مورد کسی که روزۀ ماه رمضان را افطار کرده باشد که آنجا تخییرش، تخییر شرعی است و چه تخییر عقلی، مثل باب متزاحمین که اشاره کردیم. ایشان می فرماید: جای تخییر مطلقا آنجایی است که مکلّف بتواند هردو طرف، یا همۀ اطراف را رها بکند و اصلا به این تخییر، اعتنا نکند و آن را کنار بگذارد، مثل این که در مورد خصال کفارات، همه را ترک بکند، یا در مورد انقاذ غریقین، یک راه هم برای مکلّف هست و آن این که هردو را ترک بکند، اصلا اعتنا نکند نه به انقاذ زید غریق و نه عمرو غریق.

ایشان می گوید: مورد تخییر باید یک جایی باشد که مکلف بتواند دور همۀ اطراف یا طرفین خط قرمز بکشد و هیچ اعتنا نکند، منتها دلیل تخییر می آید مکلّف را به مقتضای وظیفه تحریک می کند و دستور می دهد که یکی از اینها را انجام بدهد، دیگر جانب ترک مطلق را انتخاب نکند، بلکه از خصال کفارات یکی را ایجاد بکند، و از انقاذ غریقین، یکی را در خارج محقق بکند. اما در ما نحن فیه مسأله این طور نیست. در دوران بین المحذورین، اگر ما تخییر هم نگوییم، آیا مکلف می تواند کاری بکند که تخییر بطور کلی ترک بشود یعنی نه فاعل باشد و نه تارک باشد؟ نه؛ لذا ما نحن فیه جای تخییر نخواهد بود.

همان اشکالی که به مرحوم نائینی عرض شد، به ایشان هم توجه پیدا می کند، یعنی عرض می کنیم: آن دو موردی که شما گفتید: ما تخییر را قبول داریم، انحصار تخییر را به