سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 11 صفحه 509

آن دو مورد از کجا می گویید؟ آیا آیه و روایتی به این خصوصیت وارد شده است که تخییر را منحصر به مواردی بکند که مکلف بتواند همۀ اطرافش را ترک بکند؟ و اگر آیه و روایتی بر انحصار قائم نشده است، می گوییم: همان طور که در خصال کفارات، یک تخییر شرعی وجود دارد، همان طور که در باب متزاحمین و انقاذ غریقین، یک تخییر عقلی وجود دارد، همین طور در دوران بین محذورین هم یک تخییر عقلی وجود دارد، و لازم نیست که در تخییر مسأله به صورتی باشد که مکلّف بتواند هردو طرف را ترک بکند. اینها نقشی در حکم عقل به تخییر ندارد.

ملاک تخییر در دوران بین محذورین، همان مطلبی بود که عرض کردم. عقل دو طرف را می بیند، تساوی را ملاحظه می کند، عدم ترجیح را در نظر می گیرد، عدم تمکّن از موافقت و مخالفت قطعیه را در نظر می گیرد، و در نتیجه می گوید: مکلّف در مقام عمل، وظیفه ای غیر از تخییر نمی تواند داشته باشد. پس«اصاله التخییر» که از عقل نشأت گرفته است، و حاکم به آن اصل، عقل است، در مورد محل نزاع بر حسب ظاهر، مطلب صحیحی به نظر می رسد.

پرسش:

1 - فروض مسألۀ دوران بین محذورین را بیان کنید.

2 - در کدام صورت از فروض دوران بین محذورین، امکان مخالفت قطعیه وجود دارد؟

3 - حکم عقل در صورت دوران بین محذورین چیست؟ توضیح دهید.

4 - کلام محقق نائینی(ره) و محقق اراکی(ره) در مجرای اصاله التخییر با جواب استاد را بیان کنید.