سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 11 صفحه 512

وجوب باشد، خداوند نمی تواند شما را در مقابل آن حکم واقعی مخالفت شده، عقوبت بکند. و اگر حکم واقعی هم حرمت باشد به همین گونه.

پس اینجا مسأله به این صورت است که در علم اجمالی به وجوب یا حرمت، به خلاف علم اجمالی به وجوب متعلق به صلات جمعه، یا به صلات ظهر است. آنجا شما یقینا می دانید یک تکلیف وجوبی غیر از جائز المخالفه وجود دارد، علم شما بیان است.

هم بیان بر نوع است و هم بیان بر جنس است. اما در اینجا علم اجمالی شما نمی تواند بیان بر نوع باشد، شما نمی دانید که وجوب یا حرمت در کار است. این نمی تواند بیان بشود، و الاّ اگر ما بخواهیم این علم اجمالی را موجب بیان بدانیم، لازمه اش این است که هیچ کجا در عالم برائت جاری نشود، چرا؟ برای این که در شرب توتون هم شما علم اجمالی دارید به این که یا حرام است یا مباح است؟ مگر در شرب توتون چنین نیست؟ آنجا هم علم اجمالی دارید، به این که یا حرام است، یا مباح است؟ فرق نمی کند.

بیان بودن علم اجمالی

اگر شما بخواهید علم اجمالی را موجب بیان بودن بدانید، بگویید: اینجایی که متعلق به وجوب و حرمت است، بیان. بیان برای کدام؟ برای هرکدام. اگر وجوب باشد به حسب واقع، بیان بر وجوب است. اگر حرمت باشد به حسب واقع، بیان بر حرمت است. چه فرق می کند بین اینجا، و بین آنجایی که علم اجمالی به حرمت و یا اباحه دارید؟ مگر اباحه «لیس حکما من الاحکام الخمسه» طرف علم اجمالی هم واقع شده است. منتها اباحه چیزی است که استحقاق عقوبت بر مخالفت ندارد، اما کاری به اباحه نداریم. ما کار به این داریم که علم اجمالی یک طرف آن حرمت است. و شما می گویید: اگر یک تکلیف الزامی طرف علم اجمالی قرار گرفت، علم اجمالی بیان له. اگر بیان شد پس به حسب واقع اگر حرمتی تحقق داشته باشد، مولا می تواند شما را در مقابل آن عقوبت بکند؟ برای این که حرمت طرف علم اجمالی بود، و علم اجمالی هم نسبت به هر طرف صالح للبیانیه است.

پس کجا شما در عالم، برائت را جاری می کنید؟ از اینجا کشف می کنیم که صرف این که