سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 11 صفحه 514

العقاب علیها کان عقابا بلا بیان». این حرفی است که خود انسان در این رابطه فکر می کند.

لکن تعجّب این است که بزرگان، و محققین مثل مرحوم محقق خراسانی(ره) در کتاب کفایه در همین بحث و مثل مرحوم محقق نائینی(ره) و مثل مرحوم محقق اراکی(ره) همه اینها متّفقند بر این که«اصاله البرائه العقلیه» (برائت شرعی بحث دیگری دارد فعلا ما روی برائت عقلی بحث می کنیم) جریان پیدا نمی کند. منتها هرکدام یک دلیل خاصی ذکر کرده اند، و از یک طریق خاصی این مسأله را پیاده کرده اند.

(سؤال... و پاسخ استاد): مسأله دوران بین محذورین اصلا موضوعش آنجایی است که مخالفت قطعیه امکان ندارد، موافقت قطعیه هم امکان ندارد.

(سؤال... و پاسخ استاد): معنایش این است، برای برائت شرعی نفی حکم نمی کند. در قاعدۀ قبح عقاب بلا بیان اصلا مسأله نفی تکلیف مطرح نیست. قاعدۀ قبح عقاب بلا بیان فقط عقوبت را تقبیح می کند. یعنی نتیجه می گیریم که اگر این عمل روز قیامت واجب بود، مولا حق ندارد بر مخالفت آن عقوبت بکند. و اگر روز قیامت حرام بود، مولا حق ندارد بر مخالفت آن عقوبت بکند.

کلام مرحوم آخوند(ره) در عدم جریان قاعدۀ قبح عقاب بلا بیان

اما بیانی که مرحوم محقق خراسانی(ره) در کتاب کفایه دارند، ایشان بر کلمه علم اجمالی تکیه کرده اند و می فرمایند: چرا قاعدۀ قبح عقاب بلا بیان اینجا جاری بشود؟ «فانّه لا قصور فی البیان ههنا» بیان اینجا چه قصوری در آن هست؟ دیگر از علم بالاتر بیان می خواهید؟ بیان علمی در اینجا تحقق دارد، و در علم هم که فرق نمی کند علم تفصیلی باشد یا علم اجمالی باشد. لذا می فرماید: بیان هیچ قصور ندارد. و از طرف دیگر، ایشان می گوید: موافقت قطعیه و مخالفت قطعیه هم که امکان پذیر نیست، موافقت احتمالیه و مخالفت احتمالیه هم که قطعا محقق است. یکی از خصوصیات دوران بین محذورین این است که لا محاله موافقت احتمالیه و مخالفت احتمالیه تحقق دارد، و موافقت و مخالفت قطعیه در آن امکان ناپذیر است.