سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 11 صفحه 523

نمی کند. اگر این شیء در واقع واجب باشد، شما کی اضطراری به ترک دارید؟ و اگر در واقع حرام باشد، کی اضطرار به فعل دارید شما؟ نه می توانید تارک باشید. همۀ حرفها روی عدم مزیت دور می زند. عرض کردم آن تخییری را که ما در اینجا می خواهیم، باید بگوییم، معنای تخییر را بررسی بکنیم، مطلب روشن است. معنای تخییر این نیست که شما در مقام عمل چون مرجّحی نیست یک طرف را انتخاب کن. مهیای چوب خوردن بعدی هم باش، این که نیست. معنای تخییر یعنی با اطمینان خاطر یک طرف را بگیر و برو و هیچ تالی فاسدی هم ندارد. آیا جز با قاعدۀ قبح عقاب بلا بیان می تواند این معنا حل بشود؟

(سؤال... و پاسخ استاد): قاعدۀ قبح عقاب بلا بیان، فقط نفی عقوبت می کند، اما در مقابل آن الزام، با معلوم بالاجمال چه باید کرد؟ این یک مطلب اضافی است این را عقل حکم می کند، می گوید: شما مخیرید.

پس تخییر به همان معنایی که عرض کردیم، آنچه روی این مسأله فکر شد، نمی تواند مبنای او قاعدۀ قبح عقاب بلا بیان نباشد، بلکه عقل با توجه به حکم خودش به قبح عقاب بلا بیان مسألۀ تخییر را در اینجا پیاده می کند. لذا در برابر مرحوم محقق خراسانی که فرمودند: اصلا مجالی اینجا برای قاعدۀ قبح عقاب بلا بیان نیست، و همین طور در برابر محقق نائینی که فرمودند: مؤمّن در اینجا وجود دارد، و همین طور در برابر مرحوم محقق اراکی که تخییر را در رتبۀ متقدمۀ بر قاعدۀ قبح عقاب بلا بیان می دانسته اند، معلوم شد که هیچ کدام از اینها به نظر ما لااقل جور در نمی آید، بلکه«اصاله التخییر» مبنایش قاعدۀ قبح عقاب بلا بیان است. این در رابطۀ با برائت عقلی.

ادلۀ برائت نقلی

اما برائت نقلی چطور؟ برائت نقلی همان طور که در بحث برائت ملاحظه فرمودید، لسان ادلۀ برائت نقلیه مختلف است. بعضی ها لسانشان، لسان رفع است، مثل حدیث رفع «رفع عن امتی ما لا یعلمون» بعضی از ادلۀ برائت نقلی این لسان را دارد. بعضی لسان اثباتی