سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 11 صفحه 83

شربت الخمر؟» شرب الخمر امر وجودی است اما در رابطۀ با واجبات و ترک واجب و مخالفت واجب آیا غیر از یک امر عدمی، چیز دیگری تصور می شود؟ می گویند: چرا نماز نخواندی؟ چرا روزه نگرفتی؟ چرا حج با آن عظمت را انجام ندادی؟ همۀ تعبیرات و استدلالات روی همین مسألۀ نفی و امر عدمی دور می زند، لذا است که هرچه هم در فلسفه این معنی ثابت شده باشد که اعدام مضافه، هیچ حظی از وجود ندارند، لکن در عالم موضوعیت برای احکام مخصوصا برای احکام شرعیه، باید یک مصحّحی برایش درست کنیم. چطور می شود شارع بر ترک شرب ماء الفرات در ما نحن فیه مسألۀ کفاره را بار می کند.

رفع آثار امور عدمیه به کمک حدیث رفع

پس از اینجا نتیجه می گیریم که ولو فی عالم الاعتبار وقتی که شارع روی بعضی از امور عدمیه اثر بار کرد گفت: ترک شرب ماء الفرات مثلا موجب کفاره است و اثر کفاره بر آن ترتب پیدا می کند، همین مقدار با ضمیمه شدن آن حرف اول که رفعی که در حدیث رفع مطرح است، یک رفع حقیقی نیست که مرحوم محقق نائینی بفرمایند: رفع، تنزیل الموجود منزله المعدوم است و در امور عدمیه این رفع جریان ندارد، می گوییم: رفع اولا رفع ادعایی است، و ثانیا به همان ملاکی که خود شارع روی امور عدمیه، اثر بار می کند و اعتبار را کافی می داند برای اینکه یک اثر وجودی به نام کفاره روی امر عدمی به نام ترک شرب من ماء الفرات بار کند، با توجه به این خصوصیت، حالا می آییم مسألۀ رفع را اینجا پیاده می کنیم. می گوییم: اگر ترک شرب ماء الفرات ناشی از اکراه شد، حدیث رفع آن کفاره را برمی دارد، و اگر محقق نائینی از ما سؤال کنند چطور؟ می گوییم: به همان نحوی که خود شارع در غیر صورت اکراه روی ترک شرب ماء الفرات، اثر کفاره را بار می کند.

همین ترک شرب ماء الفرات، وقتی که عن اکراه تحقق پیدا کرد حدیث رفع هم کفاره را برمی دارد به همان نحوی که در غیر صورت اکراه، کفاره ثابت می شود. حدیث رفع در صورت اکراه، همان اثر را برمی دارد.