سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 11 صفحه 91

ما قائل شویم اثر ظاهر را برمی دارد - می تواند این اثر ظاهر در باب قتل خطایی را بردارد، یا همین اشکالی که عرض کردیم اینجا توجه پیدا می کند؟

معنای امتنان بر همۀ امّت در حدیث رفع

مطلب دیگر در باب حدیث رفع، این است که خود سیاق حدیث رفع مخصوصا با تعبیر«رفع عن امتی» که خود این اشعار بلکه دلالت دارد بر اینکه این مسألۀ رفع، یک چیزی است که به عنوان امتنان و به عنوان تفضل، آن هم در محدودۀ امت اسلامیه واقع شده است، آیا مقصود از امتنان در«رفع عن امتی» با توجه به اینکه در مورد امتنان و در موقعیت امتنان قرار گرفته، چیست؟ آیا امتنان نسبت به«کل واحد من الامه» است، یا اینکه ولو نسبت به بعضی امتنان نباشد اما، ما مجموع را در نظر می گیریم، ببینیم آیا عنوان امتنانی بر این مجموع هست یا نه؟ یا اینکه نسبت به«کل واحد» باید ملاحظه بشود؟

همان طوری که در ادلۀ دیگری که در ردیف حدیث رفع هستند مثل قاعدۀ«لا ضرر و لا ضرار» بنابر آن طوری که مشهور از آن استفاده کرده اند و همین طور قاعدۀ«لا حرج»، «ما جعل علیکم فی الدین من حرج»، یا«یرید الله بکم الیسر و لا یرید بکم العسر» که این هم همان قاعدۀ«لا حرج» است، در این موارد چه چیزی ملاحظه می شود؟ در باب ضرر آیا ملاک، ضرر نوعی است یا ضرر شخصی است؟ اگر وضو گرفتن برای یک فرد، ضرری باشد، آنهائی که لا ضرر را اینطور معنی می کنند می گویند: برای این شخص«من حیث ان الوضوء ضرری لا یجب علیه»، حالا برای دیگران ضرری باشد یا نباشد ربطی به ضرری بودن بر این مکلف ندارد، در حقیقت ملاک را ضرر شخصی قرار می دهند. کما اینکه در قاعدۀ«لا حرج» هم مسأله همینطور است، ملاک، حرج شخصی است. اگر یک حکمی برای یک شخص، حرجی باشد از آن شخص برداشته می شود ولو اینکه برای دیگران در این حکم هیچ گونه حرج و مشقت و عسری وجود نداشته باشد. روی این بیان، حدیث رفع هم باید همین طوری باشد ولی چون می فرماید: «رفع عن امتی» باید عنوان امتنان نسبت به همه در آن تحقق داشته باشد، که اگر در یک موردی ملاحظه کردیم