سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 12 صفحه 561

در حال غفلت هم ملاک جزئیت و مصلحت جزئیت در آن وجود دارد؟ «الرکوع فی حال الغفله لیس مأمور بها حتی یستکشف من تعلق الامر به وجود المصلحه و الملاک فیه».

تفکیک ماده و هیئت: اختصاص هیئت به غیرغافل و دخالت مطلقۀ تامه برای ماده

لذا این بیان ایشان به نظر غیر قابل قبول می آید که از یک طرف تسلیم این معنا بشویم که این امر، امر ارشادی نیست، مولوی است و بگوییم: امر مولوی هم اختصاص به غیر غافل دارد، مع ذلک بگوییم که بین ماده و هیئت تفکیک می کنیم. هیئت اختصاص به غیر غافل دارد، اما ماده که عبارت از رکوع است، یک دخالت مطلقۀ تامه در نماز دارد حتی در آنجایی که امر به آن تعلق نگرفته، و آنجایی که خارج از دائرۀ تعلق امر است که آن عبارت از حال غفلت و حال نسیان است. لذا این جواب سوم بیشتر از دو جواب قبلی به نظر مورد اشکال است.

واقع مطلب این است که اگر همین مبنای مشهور را انتخاب بکنیم این«ان قلت» ی که در کلام مرحوم محقق اراکی مطرح شده است، قابل جواب نیست. حق با همین«ان قلت» است که اگر دلیل جزئیت به لسان وضع باشد، مثل«لا صلوه الا بفاتحه الکتاب» می شود از آن استفادۀ اطلاق جزئیت کرد، اما اگر دلیل به لسان حکم تکلیفی باشد مثل «ارکع فی الصلاه» چون این نمی تواند توجه به غافل پیدا بکند، لذا استفاده جزئیت هم محدود به همان مورد توجه تکلیف است. هر کجا که تکلیف هست، جزئیت وجود دارد، آنجایی که تکلیف نیست، معنا ندارد دیگر از«ارکع فی الصلاه» استفادۀ جزئیت بکنیم و چون شما می گویید: غافل، تکلیف ندارد پس استفاده جزئیت در حال غفلت هم غیر صحیح است.

روی مبنای مشهور، مسأله به همین صورت است و«ان قلت» بلاجواب است و تفصیلی که«ان قلت» دلالت بر آن می کند، تفصیل اجتناب ناپذیر و غیرقابل اغماض است. ما در بعضی از مباحث گذشته و بلکه مکرر این معنا را عرض کردیم که ما برای این خطابات کلیه انحلال قائل نیستیم. یعنی اینطور نیست که وقتی که مولا می گوید: «ارکعوا فی الصلاه» این خطاب انحلال پیدا بکند به تعداد مکلفین و به تعداد افرادی که باید در نماز رکوع بکنند. مشهور همین حرف را می زنند و لذا مشهور گفته اند: این«ارکعوا» حالا که می خواهد انحلال پیدا بکند، انحلالش در موارد ممکنه تحقق دارد. اما نسبت به غافل چون مولا نمی تواند«ارکع فی الصلاه» بگوید، لذا خطاب«ارکعوا فی الصلاه» با اینکه