سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 14 صفحه 105

لزوم تکرار جواب امام(علیه السلام) طبق معنای محقق نایینی از روایت

آخرین اشکالی که به کلام ایشان وارد است این است که تمام اشکال ایشان در مقابل مرحوم شیخ این بود که اگر ما جزا را در این قضیۀ شرطیه«لا یجب علیه الوضوء» محذوف بگیریم، تکرر جواب لازم می آید، برای اینکه امام دو جا فرموده است که «لا یجب علیه الوضوء» یکی«لا حتّی یستیقن انه قد نام» فرموده است قبل الاستیقان، وضو واجب نیست. یکی هم اینجا می فرماید که«و ان لم یستیقن لا یجب علیه الوضوء».

پس در حقیقت امام جواب را تکرار کرده است، بدون اینکه سؤالی بین این دو تا جواب فاصله شده باشد، و بدون اینکه موجبی در کار باشد.

البته ما از مرحوم شیخ دفاع کردیم، گفتیم که موجب دارد. موجب آن این است که امام در این جواب دوم، الغای قاعدۀ کلیه می کند و عنوان کلی استصحاب را مطرح می کند. حالا فرض کنید که این دفاع، ناتمام است، آیا این اشکال به خود مرحوم نایینی وارد نیست؟ اشکال به نحو بدتر به ایشان وارد است برای اینکه اول امام در کلمۀ«لا حتی یستیقن انه قد نام» فرمود: «لا یجب علیه الوضوء قبل الاستیقان» این معنای آن جمله. بعد در جملۀ«و الاّ فانّه علی یقین من وضوئه» این با«لا حتی یستیقن» از نظر حکمی چه فرق دارد؟ مگر لا، «لا یجب علیه الوضوء» نبود؟ «حتی یستیقن انه قد نام» هم که همان مسأله است. در جملۀ«و الا فانه علی یقین من وضوئه» روی معنای ایشان چه چیز تازه ای هست؟ چیز تازه ای که علاوه بر«لا حتی یستیقن انه قد نام» باشد. آیا در این جملۀ «و الا فانّه علی یقین من وضوئه» چیز تازه ای داریم؟ این هم معنایش این است که«ان لم یستیقن انه قد نام، یجب علیه البناء علی انه» صاحب وضوء است. لذا اشکال بالاتر این است که روی معنای ایشان، سه بار تکرار شده است، برای اینکه جملۀ«و لا ینقض الیقین ابدا بالشک» هم همین معنا را دلالت می کند. جملۀ«و لا ینقض الیقین ابدا بالشک» بنابر این که عطف بر جزا باشد که لازمۀ بیان ایشان این است که عطف بر جزا باشد، هم همین معنا را افاده می کند.

پس روی معنای ایشان، تکرر جواب در سه مرحله تحقق پیدا کرده است در حالی که روی مبنا و معنای شیخ اگر ما آن دفاع از شیخ را کنار بگذاریم و اشکال ایشان را بپذیریم،