سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 14 صفحه 111

جمله ای را به عنوان مقدمه الجزاء بیاوریم و کلمۀ(فاء) را هم سر آن جمله درآوریم، فرض کنیم از نظر ادبی هیچ اشکالی ندارد لکن سؤال من این است که وقتی ما جزا را در دنبال این«مقدمه الجزاء» می آوریم، آیا می توانیم با کلمۀ(واو) عطف بکنیم؟ یا جزا باید بدون کلمۀ(واو) باشد؟

اگر(واو) آوردید، ارتباط بین شرط و جزا چطور درست می شود؟ بین شرط و جزا یا باید کلمۀ(فاء) فاصله باشد و یا هیچ چیزی نباشد. «ان جائک زید اکرمه» یا«ان جائک زید فاکرمه» اما اگر(فاء) را سر یک جمله ای درآوردیم، مثلا بگوییم: «ان جائک زید فزید عالم» این«مقدمه الجزاء»: بدان که زید عالم است و محترم است. وقتی که می خواهیم جزا را بعد از این«فزید عالم» ذکر بکنیم، «و اکرمه» می گوییم یا می گوییم«اکرمه»؟ «ان جائک زید فزید عالم و اکرمه»، یا«زید عالم اکرمه»؟

تنافی واو عاطفه با ارتباط بین شرط و جزاء

آن که در ذهن من هست و با فهم عرف و عوام می سازد، این است که اینجا نباید کلمۀ (واو) و حرف عطف وجود داشته باشد. اگر گفتیم: «ان جائک زید فهو عالم و اکرمه»، این «و اکرمه» چطور می تواند به قضیۀ شرطیه ارتباط پیدا بکند؟ لابد باید آن را بدون کلمۀ (واو) بیاوریم تا ارتباط«اکرمه» با«ان جائک زید» محفوظ باشد. آیا مانعی دارد که آن (فاء) که باید سر«اکرم» دربیاید، را سر مقدمه«اکرم» و توطئه و تمهید برای جزا درآوردید؟

بنابراین اگر(واو) در کار باشد به هیچ وجه نمی تواند جزای برای قضیه شرطیه قرار بگیرد. در روایت(واو) دارد«و الاّ فهو» یا«فانه علی یقین من وضوئه». اگر می فرمود:

«لا ینقض الیقین ابدا بالشک»، ارتباط«لا ینقض» با«الا» از نظر ادبی خیلی روشن بود اما وقتی که می فرماید: «فانه علی یقین من وضوئه و لا ینقض الیقین ابدا بالشک»، با داشتن (واو)، هیچ ارتباطی نمی تواند به جملۀ شرطیه پیدا بکند.

لذا به اعتبار اینکه این احتمال، خلاف ظاهر است، آن را کنار می گذاریم. احتمال مرحوم محقق نائینی هم با توجه به اشکالاتی که به کلام ایشان متوجه بود، به نظر ما تمام نبود. لذا همین احتمال مرحوم شیخ تعیّن پیدا می کند که ما این جمله را اینطوری معنا بکنیم و بگوییم: جملۀ«و ان لم یستیقن انّه قد نام» یک جزای مقدری دارد به نام«فلا یجب