سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 14 صفحه 170

همین است.

بررسی ملاک عقلا در عمل به استصحاب

ببینیم آیا در جوّ عقلا هم مسأله به همین صورت پیاده می شود؟ آن مواردی که عقلا به استصحاب عمل می کنند، تکیۀ عقلا روی چه چیزی است؟ چرا عمل به استصحاب می کنند؟ آیا بین آنها هم یک تعبّدی مطرح است و آن عمل علی طبق حاله السابقه است؟ یعنی همان طوری که یک تعبدی به نام«لا تنقض» حاکم بر ماست«بما انّنا متشرعه»، آیا یک تعبّدی هم حاکم بر ما است«بما نحن من العقلاء؟» آیا یک چنین چیزی در موارد استصحاب عند العقلاء هست که اگر از یک عاقلی«لا بما انه متشرعه»، سؤال کنیم که چرا شما بر طبق حالت سابقه عمل می کنی؟ چرا بنا بر طبق حالت سابقه می گذارید؟ در جواب بگوید: من علتش را نمی دانم، لکن عقلا یک چنین بنایی را گذاشته اند، یک تعبّد عقلایی است، و ما هم بما انّنا عقلا، خودمان را محکوم به این تعبّد عقلایی می بینیم. آیا مسأله در بین عقلا به این صورت است؟

واقع مطلب این است که عقلا در مواردی عمل بر طبق حالت سابقه دارند که وثوق به بقای حالت سابقه داشته باشند، اطمینان به بقای حالت سابقه داشته باشند، ملاک از نظر عقلا، وثوق و اطمینان است. این وثوق و اطمینان آنها را وادار کرده است به اینکه بنا بر طبق حالت سابقه می گذارند. ما که مثلا الان اینجا مجتمع هستیم و شب مثلا با خیال راحت به طرف منزل برمی گردیم، اگر از ما سؤال بشود که شما یقین دارید به اینکه منزلتان به همان صورتی که عصر بیرون آمدید باقی است یا یقین ندارید؟ در جواب می گوییم: ما یقین نداریم، لکن وثوق و اطمینان داریم به اینکه سیلی نیامده است، زلزله ای نیامده است، بمبی منفجر نشده است، چیزی نیامده است که خانه را از بین ببرد.

اینجا که مسألۀ شرعی مطرح نیست. «لا تنقض الیقین بالشک» کما اینکه بعدها می گوییم، برای مواردی است که اثر شرعی در کار باشد. ما که با خیال راحت به منزل خودمان برمی گردیم، روی چه ملاکی است؟ آیا غیر از مسألۀ وثوق و اطمینان، هیچ ملاک دیگری در این جا می توانید تصور کنید؟ آیا اینجا می توانید استصحاب شرعی را به این صورت پیاده کنید، بگویید: ما عصری که از خانه بیرون آمدیم، یقین به عدم خراب شدن منزل داشتیم، و الان هم شک داریم(شک در مقابل یقین) و دیگر از نظر عقلا