سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 14 صفحه 216

رعاف دو خصوصیت دارد: یک خصوصیت این است که رعاف، یک امر غیر اختیاری است. انسان یک مرتبه با خونریزی بینی مواجه می شود. اصل تحقق رعاف، نوعا ملازم با عدم اختیار است. مسألۀ دیگری که در رعاف، تحقق دارد، این است که وقتی که رعاف حاصل شد، انسان یقین دارد که همین حال، نجاست تحقق پیدا کرده است، نه اینکه من اول الصلاه بوده است، نه اینکه سابقه داشته است. یک امر غیر اختیاری حادث بالفعل است. این دو خصوصیت در رعاف موجود است.

لذا ما می توانیم از ادله ای که دلالت می کند بر اینکه رعاف، موجب بطلان نماز نمی شود، الغای خصوصیت کنیم، اما الغای خصوصیت با حفظ دو خصوصیت که یکی خصوصیت غیر اختیاری بودن است، یکی خصوصیت عدم سابقه است و یکی هم حدوث بالفعل است. لذا ما از ادلۀ رعاف این استفاده را می کنیم، که اگر انسان مشغول نماز بود، مثلا دست بچه آلوده به بول بود، آمد و از پهلوی انسان عبور کند دست مرطوب به بول را بدون اختیار انسان به لباس انسان زد، ما می توانیم از ادلۀ رعاف استفاده کنیم که اینجا شما می توانی فوری اگر لباست عبا است، عبا را دور بکنی، یا لباس را تعویض بکنی، و یا تغسیل بکنی اگر فعل کثیر لازم نیاید و نماز را ادامه بدهید. برای اینکه این دو خصوصیت اینجا وجود دارد: یکی خصوصیت غیر اختیاری و یکی خصوصیت سابقه نداشتن و حدوث بالفعل. پس وقتی که مجموع ادله را ملاحظه کردیم نتیجۀ مجموع ادله این شد که نجاست، مانعیت دارد، مگر در صورتی که لا عن اختیار در وسط نماز حادث بشود.

فرق بین نجاست حادث در وسط صلاه با نجاست مستصحب

با توجه به این مقدمه، فرق بین آن فقره ای که امام استصحاب را در آن جاری کردند و حکم به صحّت نماز فرمودند و بین این صورتی که در اثنای نماز نجاستی را می بیند و علم پیدا می کند به اینکه این نجاست از اول نماز همراه بوده است، روشن می شود، برای اینکه در جایی که بعد از نماز برای مکلف علم پیدا می شود، معنایش این است که مکلّف در تمام اجزای صلاه، استصحاب طهارت داشته است، هیچ جزئی از اجزای صلاه از مکلّف تحقق پیدا نکرده است، الا و اینکه مکلّف در آن جزء، دارای استصحاب طهارت بوده است، دارای استصحاب عدم نجاست بوده است. پس اینجا علی القاعده نماز