سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 14 صفحه 350

بودن است، در رابطۀ با مستحب بودن و امثال ذلک است. وقتی که در این رابطه که اصطلاح شرطیت و سببیت و اشباه ذلک است، وارد می شویم، می بینیم تمام اینها به جعل شرعی ارتباط دارد. نسبت به مانعیت مثلا چه کسی حیض را مانع از وجوب نماز قرار داده؟ آیا به تکوین ارتباط دارد؟ وقتی که شارع در خطاب به زن حائض می گوید: «دعی الصلاه ایام اقرائک» در ایام گرفتاری حیض، نماز را کنار بگذار. شما از این بیان شارع استفاده می کنید که حیض مانعیت از وجوب نماز دارد، آیا این مربوط به تکوین است؟ روشن است که اینها«باجمعه» ارتباط به تشریع دارد و از کلام خود شارع استفاده می شود.

برگشت عنوان سببیت به شرطیت در باب تکالیف

منتها یک نکته ای در اینجا هست که بعضی از بزرگان فرموده اند و بعید هم نیست همین طور باشد. روی این اصطلاحی که ما ذکر می کنیم و درباره اش بحث می کنیم، ما در باب تکالیف، عنوانی به نام سببیت نداریم؛ یعنی هر کجا مسأله به عنوان دخالت در واجب بودن، مطرح می شود، ما از آن به عنوان شرطیت تعبیر می کنیم. در«ان جائک زید فاکرمه» می گوییم: مجیء زید شرط. این«شرط» را که می گوییم، نه به معنای اینکه«لیس بسبب» بلکه این یک اصطلاحی است که نوعا در باب تکالیف، کلمۀ سبب را به کار نمی برند و در فقه در باب احکام تکلیفیه، جایی که کلمۀ سبب را به کار ببرند، نیافتم.

وقتی که کلمۀ شرط را به کار می بریم مثلا می گوییم: «الاستطاعه شرط لوجوب الحج» ممکن است کسی بگوید: شرط همیشه باید سبب هم داشته باشد. شما که استطاعت را شرط وجوب حج می دانید، پس سبب وجوب حج چیست؟ به استطاعت که لباس شرطیت می پوشانیم، این طور نیست که شرطیت در مقابل سببیت باشد که جای این سؤال برای شما باقی باشد که استطاعت، شرط وجوب حج است، بلوغ، شرط وجوب حج است، سلامت، شرط وجوب حج است، زاد و راحله و باز بودن راه، شرط وجوب حج است، «فما السبب لوجوب الحج»؟ پس سببش کدام است؟ اینها یک اصطلاحی است که در باب تکالیف، کلمۀ سبب را به این معنا به کار نمی برند اما در باب احکام وضعیه، زیاد به کار می برند. ملاقات نجس با طاهر«سبب لنجاسته، البیع سبب للملکیه، النکاح سبب للزوجیه، العتق سبب للانعتاق، الطلاق سبب للبینونه»، اینها فقط یک