سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 14 صفحه 388

این مصلّی را می گیرد و حکم به صحّت نماز می کند. می گوید: این شکوکی که بعد از بعد فراغ از نماز برای تو پیدا می شود، را مورد اعتنا قرار نده شارع در چنین مواردی حکم به صحّت عمل کرده است. اما در ما نحن فیه آیا این شکی که بعد از نماز پیدا شده، یک شک حادثی است؟ یا این که این همان شکی است که از ساعت یک بعد از ظهر بوده و بعد هم در خزانۀ نفس در هنگام ورود در نماز بوده است؟ الان هم همان شک است. یک شک تازه ای پیدا نشده، یک شک جدیدی تحقق پیدا نکرده است.

اگر بگویید: از نظر عقلی، یک شک جدیدی است، می گوییم: ما در فهم مفاد روایات به عقل کار نداریم. از نظر عرف، یک شک است، دو تا شک نیست که یکی زمانش آن وقت باشد و یکی هم زمانش این وقت باشد.

و علاوه؛ قبلا هم عرض کردم که قاعدۀ فراغ آنجایی جریان پیدا می کند که انسان بعد الفراغ از خصوصیات عمل غافل شده باشد، یعنی الان یادش نیست که عمل به چه کیفیتی واقع شده است. اما آنجایی که تمام جزئیات عمل برای انسان بعد از نماز روشن است، دیگر جای قاعدۀ فراغ نیست. این آدم می داند که اول ظهر محدث بوده، می داند یک ساعت بعد از ظهر استصحاب حدث داشته، می داند ساعت دوی بعد از ظهر غافل بوده، می داند در فاصلۀ ساعت یک و ساعت دو، وضو نگرفته، دیگر حالت ابهامی برای این وجود ندارد که قاعدۀ فراغ بخواهد بعد از نماز جاری بشود و حکم به صحت بکند. لذا آن استصحاب حدث نمی تواند بطلان نماز را ثابت بکند، این قاعدۀ فراغ هم نمی تواند صحت نماز را ثابت بکند. نتیجه این می شود که این مکلف روی قاعدۀ اشتغال مجبور است دوباره نمازش را بخواند برای اینکه امر به نماز گریبان او را گرفته و در مقام اطاعت و موافقت، یک عملی - که و لو با قواعد بتواند احراز صحتش را بکند، - تحویل مولا نداده است. لازم نیست که استصحاب حدث داشته باشیم تا حکم بکنیم به بطلان صلاه بلکه همین که یک چیزی نداشته باشیم که روی این عمل صحّه بگذارد و حکم بکند به اینکه این نماز صحیح است، کفایت می کند برای اینکه دوباره نماز خواندن برای او لازم باشد. این که می بینید در عبادت ها این حرفها را تکرار نمی کنیم، همه بخاطر قاعدۀ فراغ و اشباه قاعدۀ فراغ است، و الاّ اگر قاعدۀ فراغ و اشباه قاعدۀ فراغ نبود، اگر استصحاب عدم اتیان برکوع در رکعت رابعه هم نمی داشتیم، یعنی فرض کنید انسان بعد از نماز شک می کرد که آیا در رکعت سوم رکوع کرده یا نه؟ اگر قاعدۀ فراغ نداشته باشیم و لو