سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 14 صفحه 389

استصحاب عدم اتیان به رکوع رکعت ثالثه هم نداشته باشیم، باز این عمل باطل است، برای اینکه مولا گفته: من نمازی می خواهم که در همه رکعاتش رکوع باشد و شما این معنا را احراز نکردید. شما نمی دانید آیا این نمازی که خواندید در رکعت سومش رکوع بوده یا نه؟ مثل این که اصلا شک داشته باشید الان که اینجا نشسته اید آیا نماز ظهر و عصر را امروز خوانده اید یا نه؟ قاعدۀ اشتغال گریبان شما را می گیرد می گوید: باید تا مادامی که در وقت هستید، نماز را بخوانید تا یقین به امتثال حاصل بشود.

همان طوری که در اصل اتیان به عمل اگر مشکوک باشد، قاعدۀ اشتغال گریبان انسان را می گیرد، در اجزاء و خصوصیات عمل هم اگر ما قاعدۀ فراغ نمی داشتیم و لو استصحاب عدم هم در کار نبود، قاعدۀ اشتغال حکم می کرد به اینکه واجب است بر شما عمل را صحیحا تحویل مولا بدهید.

پس در این فرع دومی که اینها به عنوان مصداق فعلیّت شک و یقین قرار دادند و به استناد استصحاب حدث در این فرع دوم می خواستند حکم به بطلان نماز بکنند، به همین کیفیتی که ملاحظه فرمودید، ما بطلان صلاه را قبول می کنیم، لکن نه به استناد استصحاب حدث، بلکه به استناد قاعدۀ اشتغال. بعد از آنکه استصحاب حدث جاری نشد و از طرفی هم قاعدۀ فراغ جریان پیدا نکرد، قاعدۀ اشتغال حکم می کند به اینکه واجب است عمل تکرار بشود. در نتیجه نه فرع اول و نه فرع دوم نمی تواند به عنوان ثمرۀ این بحث واقع بشود، مگر اینکه فرع دوم را به غیر آن کیفیتی که در کفایه و مانند آن مطرح است، قرار دهیم به این صورت که بگوییم: چون در ساعت دوم، شک و یقین فعلی تحقق ندارد، استصحاب حدث جاری نمی شود و این از فرع اولی که ذکر شد، روشن تر بود. این تنبیه اول از تنبیهات استصحاب بود.

پرسش:

1 - ثمرۀ دوم اشتراط فعلیّت شک و یقین در باب استصحاب را از نظر محقق خراسانی توضیح دهید.

2 - جواب استاد از اشتراط فعلیّت شک و یقین در استصحاب چیست؟

3 - آیا فعلیّت شک و یقین برای تمام حالات استصحاب، شرط است؟ چرا؟

4 - توضیح دهید جریان قاعده فراغ چه شرطی دارد؟