سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 14 صفحه 391

اینجا استصحاب را جاری بکنیم یا نه؟ و همین طور در باب اماراتی که بر احکامی قائم می شود و ما شک در بقای آن حکم می کنیم، آیا استصحاب جاری بشود یا استصحاب جاری نشود؟

عدم وجود یقین در باب امارات

«ربما یقال» به اینکه شما حق ندارید در این موارد، استصحاب را جاری بکنید برای اینکه در استصحاب، یقین و شک لازم است. یقین و شک در بقای متیقن(این دو عنوان) در باب استصحاب، ضرورت دارد و در موارد امارات و امثال بیّنه، شما یقین ندارید که استصحاب جاری بکنید. وقتی که بیّنه قائم می شود«علی ان هذا المایع خمر»، آیا شما یقین به خمریّت این مایع دارید؟ یا بیّنه به اعتبار اینکه شرعا معتبر است، شما را موظف می کند که آثار خمریّت را بر این مایع بار بکنید؟ اگر شما یقین به خمریّت ندارید که وجدانا هم به حسب غالب، یقین به خمریّت نیست؛ یعنی وجدانا به حسب غالب، از راه بیّنه برای انسان، یقین پیدا نمی شود. اگر یقین ندارید، چه طور می توانید استصحاب را جاری بکنید؟

استصحاب، «لا تنقض الیقین بالشک» است. شما یقین ندارید و شک در آن هم شک در بقای متیقن است و در حقیقت شما چنین شکی هم ندارید برای اینکه شک شما به این کیفیت است که اگر این مایع، خمر بوده است، آیا خمریّت آن باقی است یا نه؟ امّا نمی توانید بگویید که من در بقای خمریّت این مایع، شک دارم. یقین به خمریت برای شما پیدا نشد تا شما شک در بقای متیقن داشته باشید. فقط بیّنه قائم شد«علی ان هذا المایع خمر».

لذا این اشکال می گوید: در موارد امارات، شما نمی توانید استصحاب را جاری بکنید، مخصوصا با توجه به این نکتۀ مهم که در باب امارات، آنچه که مقتضای تحقیق است و ادله بر آن دلالت می کند، این است که حجیّت امارات، «علی نحو الطریقیه» است و معنای اینکه امارات به نحو طریقیت، حجیت دارد، این است که شارع در دنبال قیام اماره، حکم نمی کند به اینکه واقع، مطابق آن چیزی است که اماره اقتضا کرده است.

معنای این که شارع این اماره را حجّت قرار می دهد، این است که اگر اماره مطابق با واقع بود، همان واقع، گریبان شما را می گیرد و اگر مخالف با واقع بود، شما در مخالفت واقع