سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 14 صفحه 403

به عبارت دیگر: وقتی که این مسأله را پیاده می کنیم، آیا راه در نظر عقلا منحصر به یقین است، منتها در باب خبر واحد و امثال ذلک، خودشان را متیقن می بینند و به خبر واحد عمل می کنند؟ یعنی می گویند: ما یک راه بیشتر نداریم«و هو طریق الیقین»؟ حالا که ما به خبر واحد عمل می کنیم برای این است که خودمان را داخل در طریق یقین می کنیم؛ یعنی خودمان را متیقن می بینیم و به خبر ثقه عمل می کنیم؟ آیا عمل عقلا به خبر ثقه این چنین است؟

ملاک عمل عقلا به طرق و امارات

واقعیّت مطلب این است که در نزد عقلا، طرق مختلف است و راه منحصر به یقین نیست. عقلا هم دیده اند که اگر راه را منحصر به یقین بکند، همۀ کارهای آنها لنگ می ماند. کجا برای انسان یقین پیدا می شود؟ یقین، شذّ و ندر برای انسان تحقق پیدا می کند. عقلا دیده اند اگر راه را منحصرا عبارت از یقین ببینند، امور معاش آنها، امور فردی و اجتماعی آنها لنگ می ماند، لذا در مواردی که یقین وجود ندارد و دسترسی به یقین امکان ندارد، به طرق و امارات عمل می کنند امّا اگر از آنها بپرسیم که شما به خبر ثقه عمل می کنید، اول خبر ثقه را با رنگ یقین، رنگ آمیزی می کنید و بعد عمل می کنید؟ می گویند: نه، خبر ثقه هم یک طریق است منتها این، یک طریق غیر عملی است و ما نمی توانیم راه را منحصرا به راه علمی قرار بدهیم. اگر در مسائل خودمان بخواهیم منحصرا راه را، راه علمی قرار بدهیم، این سدّ تمام مسائل فردی و اجتماعی ما خواهد شد الاّ نادرا.

لذا خبر واحد، رنگ یقین ندارد. بیّنه رنگ یقین ندارد بلکه یک طریقی است«عند عدم الیقین». اگر یقین وجود داشته باشد، عقلا به خبر ثقه، کاری ندارند، به بیّنه کاری ندارند امّا وقتی که یقین وجود ندارد، یک مرحله تنزل می کنند، یک مرحله پایین می آیند و می گویند: حالا که یقین وجود ندارد، ما دست به دامن خبر ثقه دراز می کنیم، دست به دامن بیّنه دراز می کنیم امّا نه اینکه بیّنه را به جای یقین و به عنوان یقین و با دید یقین نگاه بکنند. راه منحصر به یقین نیست. یک راه، یقین است«و هو فی رأس الطرق» امّا اگر این راه نشد، راههای دیگر هست. امّا راههای دیگر، خودشان هستند، راههای دیگر استقلال دارند، نه اینکه راههای دیگر، وجودات تنزیلی یقین باشند و با یقین رنگ آمیزی شده