سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 14 صفحه 409

خلاف یقین، انسان متیقن در رابطۀ با آن متیقن«کانّه یراه بالعیان» و برأی العین دارد آن را ملاحظه می کند. لذا گفتیم: استحکام در این رابطه است.

این مقداری که آنجا بحث کردیم، برای جواب از مرحوم شیخ بود که ایشان می خواست«لا تنقض» را مستقیما در رابطۀ با متیقن بداند و متیقن ها را از نظر استحکام و غیر استحکام جدا بکند. این بیان آنجا به عنوان جواب از مرحوم شیخ کافی بود و نتیجه اش این بود که استصحاب، هم در شک در رافع حجیت دارد و هم در شک در مقتضی، حجیت دارد.

بررسی ملاک استحکام یقین

به دنبال این بیان، باید یک نکتۀ دیگر در رابطۀ با بحث امروز مطرح بکنیم و آن این است که شما می گویید: یقین در رابطۀ با متیقن از استحکام برخوردار است، این استحکام روی چه مبنائی است؟ ملاک این استحکام چیست؟ آیا ملاک این است که یقین، کاشف صد در صد از واقعیّت است؟ می گوییم: مقصود شما از کاشفیت صد در صد چیست؟ یعنی کشف یقین همیشه مطابق با واقع است؟ ما می بینیم که چه بسا یقین ها مخالفت با واقع دارد. آنجایی که شما یقین را به عنوان معذّر مطرح می کنید، مگر نمی گویید: «الیقین قد یکون منجّزا و قد یکون معذّرا»؟ منجزیّت در صورتی است که یقین، مطابق با واقع باشد. معذریّت در صورتی است که یقین، مخالف با واقع باشد. پس معلوم می شود که یقین گاهی مخالف با واقع است.

اینکه می گویید: در یقین، استحکام وجود دارد، ملاک استحکام را برای ما روشن بکنید. آیا ملاک استحکام، کاشفیت صد در صد یقین از واقعیت است، به این معنا که یقین همیشه موافق با واقع است و هیچ مخالف با واقع نداریم؟ می بینیم که مسأله، این طور نیست البته از نظر شخص یقین دار، احتمال مخالفت با واقع مطرح نیست اما وقتی که واقع را ملاحظه می کنیم، می بینیم که گاهی یقین مطابق با واقع بوده و گاهی مخالف با واقع بوده است. با توجه به یقینی که این دو حال در آن وجود دارد، شما چگونه می توانید عنوان استحکام را به متیقن بدهید به لحاظ کاشفیت از واقع؟ چگونه می توانید بگویید:

متیقن از استحکام برخوردار است؟

در اینجا شما به یک معنای دیگری منتقل می شوید، به یک ملاک دیگری انتقال پیدا