سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 14 صفحه 453

به عقل نداریم. اما اینجا به عقل نیاز داریم. وقتی که کلمۀ لا محاله می آوریم، این لا محاله یعنی حکم عقل. می گوییم: شما با تمام اجزای فرش ملاقات کردید پس لا محاله با آن جزء غیر معیّن محکوم به نجاست ملاقات شده است. این لا محاله حکم عقل است.

اما اگر شما این کلمۀ لا محاله را در آنجایی که استصحاب در جزء معیّن جریان پیدا می کند، بیاورید به شما می خندند برای اینکه استصحاب می گوید: این جزء، نجس است، شما هم که با اینجا ملاقات کردید، دیگر لا محاله ندارد. اما اینجا وقتی که یک جزء غیر معیّن فرش محکوم به نجاست شد، وقتی شما با همۀ اجزاء ملاقات می کنید، می گویید:

پس با آن جزء محکوم به نجاست هم ملاقات شد.

عرض کردم: این کلمۀ«لا محاله» و«پس» که ما به کار می بریم، اگر استصحاب نباشد، مسأله هیچ اشکالی ندارد. آنجایی که فقط علم اجمالی است نه استصحاب، آنجا هزار تا «لا محاله» هم بیاورید، درست است زیرا پای یقین مطرح است. یقین همه چیز را ثابت می کند. همۀ مسائل به دنبال یقین هست. اما متأسفانه اینجا جای استصحاب است. به ما گفته اند: به هیچ صورتی حق تخطّی از مجرای استصحاب ندارید و الا«یصیر مثبتا» اینجاست که«لا محاله» ما را بیچاره می کند و اگر استصحاب نجاست معلومۀ بالاجمال جریان پیدا کرد، اگر دست شما با تمام اجزای فرش هم ملاقات کرد«لا یکون محکوم بالنجاسه».

نتیجۀ بحث در مسأله استصحاب در مورد شبهۀ عبائیه

وقتی که اینها روشن شد، در مسألۀ استصحاب در همین مورد شبهۀ عبائیه هم ما همین حرف را می زنیم. اینجا می خواهیم این نتیجه را بگیریم. می گوییم: شما علم اجمالی داشتید به اینکه یا قسمت پائین و یا قسمت بالای عبا نجس بوده است و بعد قسمت پائین عبا را تطهیر کردید، حالا که تطهیر کردید، شک می کنید که آیا نجاست به عنوان کلی باقی است یا از بین رفت؟ اگر نجاست در قسمت پائین عبا بوده است، قطعا بواسطۀ تطهیر شما زائل شده است و اگر نجاست در قسمت بالای عبا بوده، قطعا به قوّت خودش باقی است.

می گوییم: مانعی ندارد. شما اسفل و اعلی را کنار بگذار. خصوصیات فردیّه را کنار بگذار. «نجاسه الاعلی أو الاسفل» را کار نداشته باش. مجرای استصحاب را کلی نجاست