سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 14 صفحه 486

مثالها قائلیم. اینجا اگر شما شک داشته باشید که سواد شدید تبدّل به بیاض پیدا کرد یا تبدل به سواد ضعیف پیدا کرد، شما می توانید کلی سواد را استصحاب بکنید و بگویید:

آن سیاهی به طور کلی با قطع نظر از شدت، همان طوری که عارض این جسم بود و در این جسم تحقق داشت، حالا هم اصل السواد به قوت خودش باقی است. پس مرحوم شیخ این قبیل موارد را استثنا کرده است.

عدم ارتباط مسألۀ شدّت و ضعف و مانند آن به استصحاب کلّی

اشکال این است که آیا مثال سواد شدید و امثال ذلک، اصلا به استصحاب کلی ربط دارد یا اینکه استصحاب شخصی است؟ به عبارت روشنتر: آیا شدّت و ضعف برای سواد، دو فرد ایجاد می کند؟ سواد شدید مغایر با سواد ضعیف است مثل همان تغایری که زید با عمرو دارد که از نظر خصوصیات فردیه، بین زید و عمرو کمال مغایرت تحقق دارد؟ آیا سواد شدید و سواد ضعیف«کزید و عمرو فردان متعایران بالخصوصیات الفردیه»؟ یا اینکه مسأله به این صورت نیست. شدّت و ضعف، یک حالتی است برای یک فرد، دو شأن است برای یک فرد، مثل پیری و جوانی. آیا زید در حال جوانی، مغایر با همین زید در حال پیری است؟ آیا زید در حال جوانی، «فرد» و زید در حالت پیری، «فرد آخر من طبیعه الانسان؟» یا اینکه زید«فرد واحد» منتها این فرد واحد حالات مختلف دارد، شؤون مختلفه دارد، اوصاف مختلفه دارد. زید جاهل مغایر با زید عالم نیست. انسان قبل از آنکه طلبه بشود، با زمانی که طلبه شد، دو فرد از برای انسان نیست، همان یک فرد است، منتها دو حالت مختلف داشته است. حالت جهل، به حالت علم، تبدّل پیدا کرده است. در شدّت و ضعف در باب سواد و امثال سواد هم مسأله به این گونه است. سواد شدید غیر از سواد ضعیف نیست، فقط در صفت شدّت و ضعف با هم اختلاف پیدا کرده است.

در استصحاب، نظر عرف متبع است. آیا عرف، سواد شدید و سواد ضعیف را دو فرد از عنوان سواد می بیند؟ مثلا انسان که یک پارچه ای را می خرد، معمولا آن روزهای اول، یک رنگ شدید و روشنی دارد، بعد به واسطۀ مرور زمان، برخورد با هوا و مقابلۀ با شمس، این رنگ، ضعف پیدا می کند. آیا از نظر عرف - که ملاک همان نظر عرف است، - آن رنگ از بین رفته است و رنگ دیگری بوجود آمده است؟ لون جدید تحقق پیدا کرده