سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 14 صفحه 567

البته این را عرف واحد حقیقی می بیند، نه واحد دقیّ حتی دقیّ به نظر خود عرف.

اما قسمی که مثل زمان و حرکت است مانند صوت. استصحاب آن عین استصحاب زمان و حرکت است برای اینکه ماهیتش هم همان ماهیت بود، نحوۀ وجودش همان نحوۀ وجود بود. پس همانطوری که شما در زمان و حرکت، استصحاب را جاری می کنید، در صوت هم که مثل زمان و حرکت است، استصحاب جریان دارد. اگر کسی هم فرضا پیدا شد، گفت: استصحاب در زمان و حرکت جریان ندارد، لازمه اش این است که استصحاب در صوت را هم جاری نکند. اینها در یک ردیف و در یک صف قرار گرفته اند.

و اما آن قسم اول که مثل شعلۀ سراج بود. مقامش بالاتر از زمان و حرکت است. چرا؟ برای اینکه عرف او را یک شیء قارّی می بیند و مصداقی از مصادیق امور قارّه می شناسد، لذا وضعش این طوری است که اگر فرضا هم استصحاب در زمان و حرکت جریان نداشته باشد، در او باید جریان پیدا بکند برای اینکه«لا تنقض الیقین بالشک» خطاب به عرف است، عرف هم مسألۀ شعلۀ سراج را از مصادیق موجودات قاره می بیند.

اگر استصحاب در زمان و حرکت هم جاری نشود، در این لا محاله باید جاری بشود. این مقامش فرق می کند با زمان و حرکت.

اعتبار وحدت در تکلم از نظر عرف

اما در مسألۀ تکلم، که عرف با دید مسامحی، وحدت را اعتبار می کند و الاّ با عینک تحقیقی خودش، تکلم را عبارت از افراد متعدده می بیند، تکلم یک ساعت را، تکلم نیم ساعت را مجموعه ای از وجودات و افراد متعددۀ از تکلم می بیند، این دیگر مقامش از زمان پائین تر است برای اینکه در زمان وحدت عرفیه، محفوظ بود. وحدت حقیقیۀ عرفیه، تحقق داشت اما اینجا این مسأله هم وجود ندارد. حالا اگر کسی مشغول تکلم بود و ما شک کردیم که آیا این تکلم ادامه دارد یا نه؟ آیا می توانیم استصحاب بقای تکلم را جاری بکنیم و یا نمی توانیم جاری بکنیم؟ بله، روی یک مبنا می توانیم جاری بکنیم، اگر استصحاب کلی قسم ثالث را در فرض دومش جاری بدانید، اینجا هم جاری است.

فرض دوم استصحاب کلی قسم ثالث کجا بود؟ آنجایی بود که زید در خانه بود و من یقین کردم به اینکه زید خارج شده لکن احتمال می دهم که مقارن با خروج زید، عمرو که