سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 14 صفحه 587

همانجا دو نظر وجود دارد: یک نظر، نظر عرف است و یک نظر، نظر عقل است، شما اگر به عقل مراجعه بکنید، عقل با آن دقتی که دارد، اصلا ظرفیت دربارۀ زمان نمی فهمد، اگر پای زمان یک جایی باز شد، عقل می گویید: معلوم می شود زمان دخالت دارد، مولا می گوید: «یجب الجلوس قبل الزوال»، این قبل الزوال به نظر عقل، لا محاله یک دخالتی در مسأله دارد، حالا یا دخالت در حکم دارد، یا دخالت در متعلق دارد و به عبارت روشن تر، در همان جایی که زمان به صورت ظرف اخذ می شود، اگر شما مسأله را با دید عقل ملاحظه بکنید، زمان قیدیت دارد، اصلا معنا ندارد ظرفیت بنا به نظر عقل. اما اگر به عرف مراجعه بکنید، عرف به طور کلی برای زمان، ظرفیت قائل باشد، نه، عرف بعضی جاها قیدیت را مطرح می کند و بعضی جاها برای زمان، ظرفیت قائل است، عرف ظرفیت برای زمان در بعضی از موارد برایش قابل تصور است، اما برای عقل قابل تصور نیست. عقل می گوید: قبل از زوال برای چه آمده است؟ این قبل از زوال یا نقش دارد یا ندارد؟ اگر نقش دارد، پس قید است. اگر نقش ندارد، چرا ذکرش کردند؟ پس چرا قبل از زوال را مولا در کلام خودش آورد، لذا نظر عقل دربارۀ زمان، به طوری کلی قیدیت است و نظر عرف در بعضی از موارد، ظرفیت است.

فرق میان جریان استصحاب وجود و عدم در صورت ظرفیت زمان

اگر ما در اینجا تابع نظر عقل باشیم، استصحاب وجود جاری نمی کنیم برای اینکه با حفظ قیدیت، معنا ندارد استصحاب وجود جاری بشود، باید استصحاب عدم جاری بشود و اگر با دید عرف مسأله را بررسی بکنیم، زمان ظرفیت دارد و به قول ایشان مثل مرحوم شیخ، در اینجایی که زمان ظرفیت دارد، تنها استصحاب وجود جاری می شود، نه استصحاب عدم. پس ببینید ایشان مغایرت را روی دو تا نظر آورده، از نظر عقل، زمان «قید فلا یجری الاّ استصحاب العدم» و از نظر عرف، زمان«ظرف فلا یجری الاّ استصحاب الوجود»، آن وقت می فرماید: آن قائل که مقصودش نراقی است، مسألۀ تعارض استصحابین را مطرح کرده است، این تعارض استصحابین مبنی بر این است که ایشان هر دو نظر را مطرح کرده است. گفته است که ما نظر عقل را نمی توانیم کنار بگذاریم، پس استصحاب عدم جاری می شود، نظر عرف را هم که نمی توانیم کنار بگذاریم، پس استصحاب عدم جاری می شود، نظر عرف را هم که نمی توانیم کنار بگذاریم، پس استصحاب وجود جاری می شود، در نتیجه تعارض بین استصحاب وجود