سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 14 صفحه 592

ظاهر این است که مقصود ایشان نراقی است، در«لا یقال» دوم بر کلام نراقی دلالت ندارد. حالا شما از این اشکال بگذرید، این حرف را کانّ نشنیده بگیرید. روی همین «لا یقالی» که خود ایشان ذکر کرده است، کاری نداریم که حرف مرحوم نراقی تطبیق بر این«لا یقال» می کند، یا تطبیق بر این«لا یقال» نمی کند.

ما دو تا نظر داریم: یک نظر عقل که قیدیّت را ثابت می کند، یک نظر عرف که ظرفیّت را قائل است، و چون هر دو نظر متبع و ثابت است، در نتیجه تعارض بین استصحابین واقع می شود. استصحاب وجود روی مبنای ظرفیّت، استصحاب عدم روی مبنای قیدیّت و بین اینها تعارض است. اشکال مهمتر در جواب مرحوم آخوند است. من اول عبارت جواب را می خوانم، ببینید شما از این عبارت چه برداشت می کنید، و اصلا عبارت به این صورتی که در کفایه وجود دارد، صحیح است یا به این صورت اصلا صحیح نمی باشد؟ و بعد هم اشکالاتی که به کلام مرحوم آخوند وارد است، عرض می کنیم.

عدم امکان توجه به مقام اثبات با فرض اشکال در مقام ثبوت

ایشان می فرماید، «فانّه یقال، انّما یکون ذلک» یعنی این تعارض بین استصحابین و در حقیقت جریان استصحابین، و لو اینکه بعد از معارضه کنار می رود، لکن اصل اینکه ما اینجا دو تا استصحاب داریم: یکی استصحاب وجود و یکی استصحاب عدم، «انّما یکون ذلک» این دو تا استصحاب را می شود اینجا آورد؟ «لو کان فی الدلیل ما بمفهومه یعم النظرین» اگر در دلیل، که مقصود ایشان دلیل استصحاب است، نه آن دلیلی که گفته «یجب الجلوس قبل الزوال» چون ما الان مواجه با دو دلیل هستیم: یکی دلیل«یجب الجلوس قبل الزوال» یکی هم«لا تنقض الیقین بالشک» که دلیل بر استصحاب است.

می فرماید: «لو کان فی الدلیل» یعنی در دلیل استصحاب ما یک معنایی باشد، که «بمفهومه، یعمّ النظرین» یعنی اگر در«لا تنقض الیقین بالشک» معنایی باشد که ما از آن معنی استفاده کنیم که هم نظر عرف را می گوید و هم نظر عقل را می گوید؛ هم نظر عرف را که ظرفیّت است، تأیید می کند، و هم نظر عقل را که قیدیّت است، تثبیت می کند، در اینجا اول من یک سؤال دارم، و آن این است که از این عبارت ما چه استفاده می کنیم؟ ایشان می گوید اگر دلیل چنین مفادی داشته باشد، این حرف را آدم کجا می گوید، آنجایی که بحث در مقام اثبات باشد، اما آنجایی که ثبوتش اشکال دارد، و ثبوتا ممتنع است،