سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 14 صفحه 70

زراره بعد از اینکه جواب امام را شنید که آن نومی ناقض وضوء است که همۀ حواسّ را تحت تأثیر خودش قرار داده باشد، برایش این شبهه پیش آمد که از کجا انسان بفهمد که این نومی که تحقق پیدا کرده است، غالب بر تمام حواسّ انسان است لذا سؤالش این است که آیا شارع، برای تحقق این نوم، یک اماره ای قرار داده یا نه؟ و آن اماره این است که«ان حرّک الی جنبه شیء و هو لا یعلم به» اگر در نزد این انسان، یک چیزی حرکت داده بشود، رفت و آمد بشود، سر و صدا بشود«و هو لا یعلم به» و او آن حرکت را نفهمد، آن رفت و آمد را نفهمد، آن سر و صدا را نفهمد، آیا نفس همین معنا، امارۀ بر تحقق نوم است؟ امام در جواب می فرماید: نه، این امارۀ بر تحقق نوم نیست. پس چه وقت نوم ناقض بر انسان تحقق پیدا می کند؟ می فرماید: «حتی یستیقن انّه قد نام» چه جوری «یستیقن»؟ باز توضیح می دهد: «حتی یجیء من ذلک امر بیّن» باید روشن بشود، واضح بشود که نوم تحقق پیدا کرده است، یقین به تحقق نوم پیدا بکند.

اشاره امام(علیه السلام) به استصحاب در جملۀ«حتی یستیقن انه قد نام»

قبل از آن که به«الا» برسیم که اساس بحث ما روی آن الا به بعد تمرکز دارد، یک مطلبی اینجا هست که نفس همین«حتی یستیقن انّه قد نام، حتی یجیء من ذلک، امر بیّن» آیا امام در این جمله قبل از جملۀ بعدی، می خواهند اشاره ای به مسألۀ استصحاب بکنند؟ می خواهند بگویند: تا زمانی که یقین به نوم پیدا نکرده ای، استصحاب عدم نوم جاری می شود، و این استصحاب عدم تحقق نوم اقتضا می کند که تا انسان یقین به نوم نداشته باشد، وضوی انسان به قوّت خودش باقی است؟ آیا این عبارت هم ناظر به استصحاب است؟

نسبت به«حتی یستیقن انّه قد نام، حتی یجیء من ذلک امر بیّن» مدرکی غیر از استصحاب نمی توانیم داشته باشیم. کسی که شک دارد که نوم غالبه علی الحواسّ تحقق پیدا کرده است یا نه، وقتی که به او بگویند که تا زمانی که یقین به نوم پیدا نکرده ای، وضوی تو به قوّت خودش باقی است. مبنائی غیر از استصحاب عدم نوم نمی تواند داشته باشد، دلیلی غیر از استصحاب عدم نوم نمی تواند داشته باشد.

به عبارت روشن تر: وقتی که ادلۀ نواقض را در باب وضو می بینیم، می بینیم یکی از نواقضی که در ادله مطرح شده است نوم است، نه یقین به نوم. نگفته اند که یقین به نوم،