سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 14 صفحه 80

علمی اشاره داشته باشد.

ایشان می فرماید: اینجا بیان امام(علیه السلام) در رابطۀ با سؤال زراره، به همین کیفیت است. زراره سؤال کرده: «فإن حرّک فی جنبه شیء و هو لا یعلم به»، باید دوباره برود وضو بگیرد؟ یا اینکه همان وضوی قبلی باقی است؟ امام در جواب فرمودند: نه، تا یقین به نوم برایش پیدا نشود، لازم نیست که انسان وضو ثانی بگیرد اما حالا علت عدم لزوم، آیا استصحاب عدم نوم است، یا استصحاب بقای وضو است؟ اینها چندان محط نظر نبوده و مورد عنایت امام نبوده. لذا چه مانعی دارد که ما دفع این شبهه را به این صورت کرده باشیم. خلاصه اینکه این تقدم و تأخرها، این حاکم و محکومها در موقعیت بحث علمی، مطرح است اما در موقعیتی که ما می خواهیم نتیجه را در اختیار سائل قرار بگیریم و او را از شک و تردید در حکم بیرون بیاوریم، دیگر لازم نیست که در این موقعیت، آن جهات علمی مطرح بشود.

مقتضای توجه به موقعیت زراره در سؤال از امام(علیه السلام)

این بیان، نمی تواند انسان را قانع کند برای اینکه اولا: زراره یک عوام نبوده که فقط مراجعه کند و مسأله از امام بپرسد. زراره این قدر موقعیت علمی دارد که در باب وضو، به امام عرض می کند: «من أین علمت أنّ المسح ببعض الرأس»؟ سؤال از دلیل می کند و آن هم در مقابل امام. به امام می گوید: شما از کجا فهمیدید که در باب مسح رأس، باید به بعضی سر مسح بشود؟ در مسح پا از نظر طول پا، در حقیقت استیعاب لازم است اما در باب سر، نه طولا و نه عرضا، هیچ گونه استیعابی مطرح نیست، همان مسح بعض الرأس کفایت می کند؟ امام هم در جوابش می فرمایند: «لمکان الباء» برای اینکه در قرآن وقتی مسح سر را مطرح کرده، خداوند می فرماید: «و امسحوا برؤوسکم»، کلمۀ(باء) را در باب سر می آورد و ما از این(باء) تبعیض استفاده می کنیم. از این(باء) عدم استیعاب می فهمیم اما در باب پا که می رسد، می گوید: «وَ أَرْجُلَکُمْ إِلَی الْکَعْبَیْنِ» ، «ارجلکم» عطف به مجموع جار و مجرور است، نه عطف به مجرور باشد. نمی فرماید: «وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ إِلَی الْکَعْبَیْنِ» و الا(باء) سر«ارجل» هم درمی آید لکن(ارجل) عطف به مجموع جار و مجرور است؛ یعنی«امسحوا» سرش درمی آورد، «وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ إِلَی الْکَعْبَیْنِ» . زراره یک چنین موقعیت علمی دارد.