سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 14 صفحه 94

صورتی که ایشان ذکر می کنند این است که اصلا تعلیلی مطرح نیست و می فرمایند: این معنایی که ما می کنیم«لا ینبغی الاشکال فیه». آیا این حرف درست است یا نه؟

معنای برگشت جملۀ خبریه به انشائیه در مقام

اولا: جملۀ خبریه که تأویلش می خواهد جملۀ انشائیه باشد، معنایش چیست؟ یعنی چه جملۀ خبریه به جملۀ انشائیه رجوع می کند؟ انشا که در مقابل خبر است، خبر در مقابل انشا است، چطور می شود که جملۀ خبریه، به جملۀ انشائیه رجوع بکند؟

ممکن است به ذهن شما بیاید که در مباحث الفاظ در باب اوامر، این مسأله را خواندیم که گاهی امام در مقام بیان حکم، از جملۀ خبریّه استفاده می کند مثلا کسی سؤال می کند که من نمازم را با فلان کیفیت خواندم آیا باید اعاده کنیم یا نه؟ امام به جای اینکه بفرماید: «فلیعد» می فرماید: «یعید» و این حکم را به صورت جملۀ خبریّه بیان می کند. و بنابر آن چه که از نظر مرحوم خراسانی در کتاب کفایه در این بحث است، مقام این جملۀ خبریه از نظر افادۀ تأکید، بالاتر از صیغۀ افعل و هیئت افعل است به تقریبی که ایشان در آنجا ذکر کرده اند. پس ممکن است در ذهن شما این معنا بیاید که در لسان روایات، جمل خبریه ای که در مقام انشا باشد فراوان داریم و شاید نظر مرحوم محقق نائینی هم به همین معنا باشد.

می گوییم: اگر نظر به این معنا باشد، جملۀ خبریه این است: «انّه علی یقین من وضوئه» این اگر بخواهد به جای اخبار، دلالت بر انشا کند، باید به یکی از دو صورت باشد: یا بگوییم: معنای«انّه علی یقین من وضوئه» باید«یجب ان یکون علی یقین من وضوئه» باشد. همان که شما در باب یعید می گویید. یعید را معنا می کنید: «ای یجب الاعاده». اینجا هم وقتی که می فرماید: «انّه علی یقین من وضوئه» یعنی لازم است که بر یقین از ناحیۀ وضو باشد. یک احتمال این است که این طور معنا بشود. اگر این جوری معنا بشود، این با مفاد سایر جملات روایت منافات دارد برای اینکه روایت می گوید که لازم نیست که «علی یقین من وضوئه» باشد. اگر قبلا وضو داشته باشد و حالا شک در نوم و وضو کند، «لا یجب علیه الوضوء» می تواند با همین شک در وضو، نماز بخواند.

اگر جملۀ«فانّه علی یقین من وضوئه» را این جوری معنا کردیم، کما اینکه«یعید» را این جوری معنا می کنیم«یعید ای یجب الاعاده»، اگر معنای«انّه علی یقین من وضوئه»