سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 132

استصحاب موضوع این مقدارش که دیگر قدر مسلم است، و اگر از این مقدار بخواهیم صرف نظر بکنیم، معنایش این است که استصحاب موضوعی را به طور کلی منکر بشویم و بگوییم: استصحاب در موضوع جریان پیدا نمی کند.

جریان استصحاب با وجود اثر شرعی برای لازم عقلی

در مورد همین استصحاب موضوعی گاهی خود موضوع در عرض همان اثر شرعی است که بر آن بار شده است، که ما از آن اثر شرعی تعبیر به لازم شرعی می کنیم، در عرض لازم شرعی، یک لازم عقلی و یک لازم عادی دارد. جائی که لازم عقلی یا لازم عادی دارد، به لحاظ خود آن لازم عقلی یا لازم عادی معنا ندارد شارع دخالت داشته باشد. بحث در این است که اگر این لازم عقلی یک اثر شرعی داشته باشد، این لازم عادی یک اثر شرعی داشته باشد، وقتی که ما می خواهیم مسأله را بررسی بکنیم، ببینیم چند چیز داریم؟ یک موضوع داریم، که استصحاب در آن جریان پیدا می کند. این موضوع خودش بدون واسطه یک اثر شرعی دارد، آنهم ترتب پیدا می کند بلا اشکال، و لکن در ردیف این اثر شرعی و در صف این اثر شرعی یک لازم عقلی یا یک لازم عادی هست که آن لازم عقلی یا لازم عادی، موضوع برای یک اثر شرعی است.

بحث این است که شما این موضوع را که استصحاب می کنید، آیا همان طوری که اثر شرعی خودش بر آن ترتب پیدا می کند، آیا آثار شرعیه ای که بر لوازم عقلی یا عادی آن ترتب پیدا می کند، آن آثار شرعیه هم بار می شود یا نه؟ مرحوم شیخ در کتاب رسایل مثال معروفی زده است. شما حیات زید را استصحاب می کنید، حیات زید یک موضوعی است. این حیات زید یک آثار شرعیه ای مستقیما دارد، و آن این است که اگر زید نمرده باشد و حیات داشته باشد، پس کسی حق ندارد در اموال او تصرف بکند، کسی حق ندارد با زوجۀ او ازدواج بکند، کسی حق ندارد در خانۀ او تصرف بکند، این آثار شرعیه مستقیما مترتب بر حیات زید است، و با استصحاب حیات زید شما همۀ این آثار شرعیه ای را که روی حیات بار شد، مرتب می کنید. امّا اگر زید حیات داشته باشد در حال شک، لازمه اش این است که الان سنش هشتاد سال باشد. چون شما در ده سال پیش هفتاد سالگی یقین به حیات زید داشتید، الان که ده سال از این جریان گذشته است، شک دارید که زید مرده است و یا زنده است! اگر حیات داشته باشد، لازمه اش این است که