سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 146

همان طوری که«لا تنقض الیقین بالشک» از قضیۀ متیقنه و مشکوکه تجاوز نمی کند، «صدق العادل» هم از همان مخبر به عادل تجاوز نمی کند، چه طور می شود که در «لا تنقض الیقین بالشک» آثاری که بر لوازم عقلی و عادی مترتب است، آن آثار بار نشود امّا در«صدق العادل» این آثار بار بشود. این فرق به هیچ وجه برای ما روشن نیست. ما گفتیم: اگر امارات از باب بنای عقلا حجت باشد که واقعا هم چنین است، مثبتات آنها هم حجیت دارد ولی این حرف را به عنوان مقدمۀ این بیان مرحوم نائینی(اعلی الله مقامه الشریف) تذکر دادیم.

(سؤال... و پاسخ استاد): اطلاق در جای خودش محفوظ است ولی«اعتق رقبه»، فقط در«عتق الرقبه» اطلاق دارد امّا در غیر«اعتق الرقبه» که نمی شود شما ادعای اطلاق بکنید، در همان مفاد خودش، «صدق العادل، ما اخبره به العادل» را می گوید، آیا باید ترتیب اثر بدهیم؟ «ما اخبر به العادل» چیست؟ همانی است که مدلول مطابقی خبر عادل است، همانی است که از دهان عادل بیرون آمده است، آثار شرعیۀ او را بار بکن. امّا لازم او را«لم یخبر به العادل»، دیگر چه معنا دارد که ما بگوییم اطلاق«صدق العادل» غیر«ما اخبر به العادل» را هم شامل می شود. اطلاق همیشه در محدودۀ خودش است، در دائرۀ مفاد خودش است، نه اینکه لازمۀ اطلاق این است که از محدودۀ خودش تجاوز بکند، اطلاق«اعتق الرقبه» در محدودۀ عتق الرقبه است، بله، رقبه کافره باشد، مؤمنه باشد، ابیض باشد، اسود باشد، در این محدوده، «اعتق الرقبه» اطلاق دارد امّا نمی شود در خارج از مفاد خود«اعتق الرقبه» بگوییم: اطلاق آن، آن را اقتضا می کند.

(سؤال... و پاسخ استاد): شما جواب را کاشف از این نگیرید که مراد مستدّل و یا معنای دیگری بوده است، اگر این جواب گفته نشود، این مسأله روشن نمی شود.

کلام مرحوم نائینی(ره) در علیت حجیت مثبتات امارات

محقق نائینی(اعلی الله مقامه الشریف) می فرماید: علّت اینکه مثبتات امارات حجیت دارد، این است که در باب امارات، مجعول، عبارت از طریقیت و کاشفیّت است، امّا چون در باب اصول، عبارت از طریقیت و کاشفیّت مجعول نیست، لذا نمی توانیم در آنجا مثبتات را حجت بدانیم. ایشان، در باب امارات، می فرماید: مجعول، کاشفیت و طریقیت است؛ یعنی جعل تعبّدی که معنایش این است که شارع، طریقیت و کاشفیت را برای