سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 156

متیقن در مقام تخاطب ذکر فرموده بودند، آیا علّتش آن چیزی بود که از کلام شیخ استفاده می شد، که لوازم عقلیه و عادیه قابلیّت برای جعل تشریعی ندارند، و یا بعض وجوه دیگری که بعض دیگر ذکر کرده اند، ایشان راه دیگری را ذکر فرموده است، که در کلام ایشان با تفصیلی که ذکر فرموده اند، این بحث را با بحث دیگر مخلوط کرده اند، در حالی که اینها باید جدای از هم بحث شود، لکن روی هم رفته از کلام ایشان این طور استفاده می شود.

تحقق یقین به اصل شیء و لازم و ملزوم و ملازم آن

ایشان می فرمایند: اگر شما به دو مطلب توجه کنید، علّت این معنا برای شما کاملا روشن خواهد شد: یک مطلب همان است که ما سابق اشاره کردیم، و آن این بود که در باب یقین جائی که انسان یقین به یک شیء پیدا می کند، این یقین به تحقق یک شیء خودش علّت می شود که انسان یک یقینی هم به لازم آن پیدا می کند، یک یقین هم به ملزوم آن پیدا می کند، به طوری که اگر شیئی داشته باشیم، که هم لازم داشته باشد و هم ملزوم داشته باشد، و هم ملازم داشته باشد، در حقیقت برای انسان اینجا چهار یقین تحقق دارد، یقین به اصل شیء، یقین به لازم الشیء، یقین به ملزوم الشیء، یقین به ملازم الشیء، ولو اینکه علّت آن سه یقین دیگر همان یقین اوّل است، امّا این سبب نمی شود که اگر یقین اول علّت برای تحقق یقینهای دیگر شد، ما بگوییم: یک یقین بیشتر نداریم، نه، اینجا یقینهای متعدد تحقق دارد، و تعدد آنها هم به لحاظ متیقن است، چون متیقنها فرق می کند، طبعا یقین هم تعدد پیدا می کند، اگر شما هم یقین به مجیء زید دارید، و هم یقین به قیام عمرو دارید، اینجا نمی توانید بگوئید که من یک یقین دارم. چون متیقن شما تعدد دارد، لا محاله یقین هم متعدد است، یقین«بمجیء زید یقینا، و یقین بقیام عمرو یقینا آخر»، ولو اینکه فرض کنید که دوتای اینها از یک کانال تحقق پیدا بکند و هر دو یک منشأ داشته باشد، مثل اینکه منشأ این است که شما یقین به صداقت یک آدمی دارید، این شخص به خبر واحد هم اخبار به مجیء زید کرد، و هم اخبار به قیام عمرو کرد، که منشأ یقین شما همین اخبار است، همین خبری است که شما یقین به صدق گویندۀ او دارید، امّا حالا که منشأ واحد است، این سبب نمی شود که یقین واحد باشد، به لحاظ اینکه متیقن تعدد دارد، یقین هم تعدد پیدا می کند.