سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 204

حکم را بلاواسطه مترتب بر خود مستصحب می بیند، هیچ بین مستصحب و بین اثر واسطه ای را قبول ندارد و تعقل واسطه ای را در جوّ خودش نمی کند. اما وقتی که همین مسأله را به عقل مراجعه کنید، همین مسأله را در اختیار عقل بگذارید، عقل با دقتهایی که دارد با تحلیلهایی که دارد با براهینی که در اختیار دارد، می گوید نه، این حکم مال مستصحب نیست این حکم مال واسطه است این حکم در رابطۀ با وساطت فلان شیء است. نتیجه اینطور می شود که ما وقتی مسأله را در عرف پیاده می کنیم، عرف بین موضوع و حکم هیچ واسطه ای را نمی نگرد و با دقت عرفیۀ خودش وجود واسطه را انکار می کند. اما وقتی همین معنا در اختیار عقل قرار داده می شود، عقل با تحلیلهای عقلی خودش یک عنوان سومی می بیند، یک واسطه ای را می بیند در حقیقت حکم را، حکم آن واسطه می داند و اثر را اثر آن واسطه می داند و می گوید نسبت دادن این اثر به مستصحب شما، ثانیا و بالعرض است و الا اولا و بالذات حکم مربوط به واسطه است.

مناقشۀ استاد در مثال حضرت امام(ره) برای واسطۀ خفی

مثالی که سیدنا الاستاذ الاعظم الامام(مد ظله العالی) در این رابطه فرموده اند، ولو اینکه در این مثال هم یک مناقشه ای هست. ما عرض کردیم در بحث اصل مثبت محل نزاع را باید آنجایی قرار داد که خود این لوازم عقلیّه به عنوان یک موضوع خارجی استصحاب در آن جریان پیدا نکند و الا اگر خود لازم عقلی هم مجرای استصحاب باشد حالت سابقۀ متیقنه و حالت مشکوکه داشته باشد، یک استصحاب در خودش جاری می شود آن اثر شرعی هم ترتب پیدا می کند اینکه این همه داد و قال در باب اصل مثبت هست که آثار شرعی مترتب بر لوازم عقلی، آیا بار می شود یا نه؟ محل بحث آن لوازم عقلی است که حالت سابقۀ وجودیّه خودش نداشته باشد و خودش نتواند مجرای استصحاب قرار بگیرد، در حقیقت ما استصحابی که در اینجا داریم منحصر در همان موضوعی است که ما در آن استصحاب را جاری می کنیم و لوازم عقلیّه خودشان حظ و نصیبی از«لا تنقض الیقین بالشک» ندارند، اما باز متأسفانه در این مثالی که ایشان ذکر می کنند، این جهت رعایت نشده است. اما در اصل توضیح مسأله واسطۀ خفیّه، توضیح بسیار خوبی داده اند؛ از آن واسطه های خفیّه نیست که در خودش جریان نداشته باشد.

اتفاقا در این واسطۀ خفیّه ای که در مثال ایشان مطرح است، استصحاب در آن جریان پیدا