سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 217

قطعا شوال است، امروز یوم الشک هم که استصحاب می گوید از رمضان است. چون این استصحاب با آن وجدان ضمیمۀ باهم شدند، اول بودن درست شد. برای اینکه اول بودن این است که این یوم از شوال باشد، خوب این که بالوجدان هست، روز گذشته از شوال نباشد، آن را هم استصحاب دلالت کرد. اگر اوّل بودن یک معنای مرکبی باشد به استصحاب و وجدان می شود درستش کرد، اما اگر اول بودن یک معنای بسیطی شد، و واقع مطلب هم همین است، که اول بودن یک معنای بسیطی است. مبدأیت و در فارسی آغاز ماه، کلمۀ آغاز را که شما می شنوید یک معنای بسیطی در ذهن شما می آید، ما این معنای بسیط بنام مبدأیت را به استصحاب بقای رمضان در یوم الشک چطوری نادیده بگیریم، و چطوری ثابت بکنیم؟

مشکلۀ مهم در اینجا این است، چه کار کنیم اینجا؟ بگوییم: عرف نمی فهمد؟ نه، عرف می فهمد این معنا را، واسطۀ خفی نیست آنطوری که ما در الخمر حرام در رابطۀ با اسکار مسأله را مطرح کردیم، معنای واسطۀ خفی یعنی عرف سر درنمی آورد. عرف وقتی دید شارع می گوید: «الخمر حرام» می گوید: خمر موضوع حرمت است. دیگر رنگش را حساب نمی کند، بویش را حساب نمی کند، اتخاذ از عنب را حساب نمی کند تا مسکریت و دوران تردید را در مسأله پیاده بکند، اما اول بودن را عرف درک می کند، خود عرف در مسائل عرفی چه قدر روی عنوان اول بودن تکیه می کند. «اول من ورد فی المجلس» کیست؟ اول من ورد فی الدرس کیست؟ اول من ورد فی الحوزه کیست؟ اینها مسائلی است که از نظر عرف مورد دقت و موردنظر است.

راه حل مرحوم نایینی(ره) برای مشکلۀ در اول بودن

این مشکله چطوری حل بشود؟ برای حل اشکال چه باید کرد؟ از بعضی از محققین ظاهرا مرحوم محقق نایینی است، نقل شده است، این حرف را فرموده اند، - که البته حرف بعیدی هم است، - که بگوییم: این که اسلام می گوید: «عید الفطر اول یوم من الشوال»، این مقصود اول یوم واقعی نیست، ما اینطوری فکر می کنیم، «عید فطر اول یوم من الشوال»، یعنی اول واقعی، هر روزی که واقعا اول یوم از شوال است همان عید فطر است، و اگر یک روزی هم بعد معلوم بشود که یوم الشکی که ما روزه گرفتیم اول شوال بود، ما اظهار تأسف می کنیم، می گوییم: متأسفانه ما یوم الشک را روزه گرفتیم، بعد که