سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 218

معلوم شد«اول یوم من الشوال» بود، عید بود، و ما جاهل به این معنا بودیم. ایشان می گویند: نه، ما برای حل این اشکال این حرف را نمی زنیم، اصلا معنای عید فطر«اول الیوم من الشوال» نیست. معنای عید فطر یعنی آن روزی که یا شما ماه را دیدید، یا سی روز از رمضان گذشته است، اینجا که شما به استصحاب یوم الشک وضعش را روشن می کنید، معنایش این می شود، این استصحاب برای این یوم الشک به ضمیمۀ 29 روز می شود 30 روز. فردا به خاطر گذشتن سی روز عید فطر است. حالا می خواهد به حسب واقع اول یوم الشوال باشد یا نباشد، معنای عید فطر گذشتن سی روز از رمضان است.

معنای عید رؤیت هلال شوال است، ولو این که شب اول هیچ کس نمی بیند و شب دوم ببینند، همان شب دوم که دیدند آن روز، روز اول شوال است.

اما این راه برای حل این اشکال نمی تواند راه مناسبی باشد، یعنی انسان نمی تواند بپذیرد، ذهن ما«بما اننا متشرعه» که متصل به شرع هستیم، و از دوران کودکی در ذهن ما این معنا بود، اول شوال عید است، یعنی اول واقعی. تاسع ذی الحجه عرفه است، یعنی تاسع واقعی. عاشر یعنی عاشر واقعی. نه اول بعد از سی روز، نه تاسع از رؤیت، نه عاشر بعد از گذشت سی روز از ذی القعده، یا عاشر بعد از رؤیت، ولو اینکه رؤیت در شب دوم مثلا واقع بشود. نه؛ عاشر واقعی ماه ذی الحجه عبارت از عید قربان است.

راه حل حضرت امام(ره) برای اشکال در اول بودن

اینجا یک راهی امام بزرگوار بیان فرمودند، ببینید راه مورد قبول هست یا نه؟ ایشان می فرمایند: همانطوری که در عناوین دیگر آن چه که متعلق حکم است، واقعیات آن عناوین است، گاهی ما به کمک جهاتی که در رابطۀ با حکم ظاهری است با آنها معاملۀ احکام ظاهریه می کنیم. استصحاب نجاست وقتی که بار شد ما اثر نجاست را بار می کنیم؛ ولو اینکه حکم روی نجاست واقعیه رفته است، ولی به کمک این استصحاب می گوییم:

این مستصحب النجاسه اگر مثلا با رطوبت با او ملاقات کردید«یصیر الملاقی نجسا»، چه مانعی دارد که ما این معنا را اینجا پیاده بکنیم؟ ما بگوییم: بنای مسلمین از صدر اسلام «الی یومنا هذا» عملا اینطوری - که خودمان هم از کوچکی دیدیم و شنیده ایم و برخورد کردیم، - بود که وقتی یوم الشک را با استصحاب بقای رمضان روزه می گرفتند، با فردای آن روز به عنوان بنای بر حکم ظاهری معاملۀ اول ماه می کردند. و اگر هم از آنها سؤال