سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 225

اینکه نمی تواند استقلال در وجود داشته باشد، ولی وجودش، وجود واقعی است، سواد و بیاض، واقعیت است و لذا تضاد بین اینها وجود دارد و اصلا مسأله تضاد در مثل چنین دو امری واقع می شود که هر دو واقعیت و حقیقت داشته باشند لکن قابل اجتماع نباشند و لذا یکی از خصوصیاتش این است. اما در امور اعتباری ممکن است کسی شما را مالک کتابی ببیند اما دیگری نه، مثل مواردی که بین شرع و عقلا اختلاف است. عقلا در مسأله ربا همان معامله را می کنند که در مسألۀ بیع می کنند؛ یعنی ربا را مملّک می بینند، اما شارع مملک نمی بیند. «احل اللّه البیع و حرم الربا» شارع قائل به عدم ملکیت است. عقلا، قائل به ملکیت هستند. دو نظر در یک مورد مجتمع است. اما در واقعیت ها چنین نیست، نمی شود که جسم از نظر یک کسی حقیقتا اتصاف به سواد داشته باشد و از نظر دیگری اتصاف نداشته باشد. مگر اینکه معنای سواد را نفهمیده باشد که اصلا سواد«ما معناه»؟

نظر آخوند(ره) در تفصیل میان محمول بالضمیمه و خارج محمول

پس از مثالهایی که مرحوم آخوند برای محمول بالضمیمه و برای خارج محمول، ذکر می فرماید، این طور استفاده می شود که ایشان ملاک را در خارج محمول، عبارت از یک امری گرفته اند که«اعتباری انتزاعی لا حقیقه له و لا وجود له الاّ وجود منشأ الاعتبار و منشأ الانتزاع» و الاّ خودش به حسب واقع، هیچ حقیقتی ندارد. اما در محمول بالضمیمه، آن است که مادۀ او و مبدأ او از نظر وجود اصالت دارد؛ یعنی تحقق دارد و مابه ازای خارجی برای او درکار است ولو اینکه استقلال در وجود نداشته باشد.

بعد از آن که اعراض به دو قسم تقسیم شدند، مرحوم آخوند بین این دوتا تفصیل قائل می شود. می فرماید: آن عنوانی که منطبق بر مستصحب است و اتحاد با مستصحب پیدا کرده و در رابطۀ با اعراض است، اگر از خارج محمول باشد، شما استصحابی که جاری می کنید برای ترتب آن اثر خارج محمول، مانعی ندارد. چرا؟ برای اینکه این امر انتزاعی، واقعیتی ندارد. پس اثر برای چه بار شده است؟ اثر شرعی روی چه ترتب پیدا کرده است؟ اگر ما منشأ انتزاع را کنار بگذاریم، مستصحب خودمان را کنار بگذاریم، پس اثر روی چه بار شده است؟ ما چیز دیگری نداریم، واقعیت دیگری نداریم، پس در حقیقت، اثری که روی این امر اعتباری و انتزاعی - که کلمۀ انتزاع هم، خیلی جالب نیست ولو اینکه ایشان انتزاعی هم تعبیر می کنند، ولی بهتر همان اعتباری است - بار