سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 277

جاری کنیم. مثلا کسی می خواهد وضو بگیرد یا غسل کند، احتمال می دهد که روی دستش مانعی وجود داشته باشد، آیا می تواند به جای تفحص و تفتیش کردن، استصحاب عدم وجود مانع جاری کند، بگوید: دو ساعت قبل مانعی وجود نداشت، حالا در حال غسل یا وضو شک دارم که مانع تحقق پیدا کرد یا نکرد؟ عدم المانع را استصحاب کنم.

می گوییم: این استصحاب جریان پیدا نمی کند، «الا علی القول بالاصل المثبت» چرا؟ برای اینکه شما با این استصحاب عدم المانع چه چیز را می خواهید ثابت کنید؟ شما که نمی خواهید دایرۀ مانعیت را توسعه بدهید؟ نمی خواهید دایره مانعیت را محدود کنید؟

شما عدم المانع را دارید استصحاب می کنید، به این استصحاب عدم المانع چه چیز را می خواهید ثابت کنید؟ با این می خواهید به یک مطلب برسید، و آن این که هرگاه آب به بشره رسید، وضو صحیح و غسل تاما واقع شده، این لازمۀ عقلی است. لازمۀ عقلی عدم المانع، این است که«وصل الماء الی جمیع البشره، تحقق الوضوء او الغسل بتمام المعنی» لا تنقض که پشتوانه این استصحاب شما می خواهد قرار بگیرد، هیچ هدفی غیر از این معنا نمی تواند داشته باشد، و این هم لازم عقلی است، و لازم عقلی هم«لا یترتب».

پس چاره ای ندارید جز اینکه استصحاب عدم المانع را کنار بگذارید.

اما استصحاب خود مانع، مانعی ندارد. برای اینکه استصحاب خود مانع پشتوانه اش لا تنقض است، و لا تنقض با این استصحاب می خواهد دایرۀ مانعیت را توسعه بدهد، دایره مانعیت را تعمیم بدهد. اما در جانب عدم می خواهد چکار کند؟ استصحاب عدم المانع. به کدام دلیل نظارت دارد، به کدام دلیل حاکمیت دارد؟ فقط استصحاب عدم المانع نقشش این است که ثابت کند که ماء به بشره رسید، وضو کاملا واقع شد و غسل کاملا تحقق پیدا کرد و«هذا اصل مثبت» لذا بین استصحاب شرط و عدم المانع به این کیفیتی که شما ملاحظه فرمودید، کاملا فرق وجود دارد، و روی قواعد استصحاب شرط جریان پیدا می کند، اما استصحاب عدم المانع نمی تواند جریان پیدا بکند.

جواز استصحاب عدمی از نظر مرحوم آخوند(ره)

بحثهایی این چند روز، بحثهایی بود که مرحوم آخوند در این تنبیه اشاره کرده اند. در همین تنبیه بحث سومی را که اشاره کردم، عنوان می کنند و آن این که در باب استصحاب لازم نیست که مستصحب ما همه اش وجود حکم، یا موضوع برای حکم وجودی