سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 279

حکم تحقق پیدا می کند، و می تواند نگوید که واجب است، آن وقت دیگر حکمی تحقق پیدا نکرده است. و همین مقدار در جریان«لا تنقض الیقین بالشک» کافی است.

پس مرحوم آخوند در اینجا مجبور می شود که این معنا را بپذیرد، ایشان استصحابهای عدمیه را هم مبتنی بر همین معنا می کند، می فرماید: چه فرقی است بین استصحاب وجوب، و استصحاب عدم وجوب؟ چه فرقی است بین استصحاب خمریت برای اثبات ترتب حرمت و بین استصحاب عدم خمریت برای ترتب عدم حرمت؟ هر دو از نظر لا تنقض و از نظر اینکه وضع و رفعش به ید شارع است، فرقی نمی کنند. بعد می فرماید: یک اشکالی در کتاب رسائل به مرحوم شیخ دارند و آن این است که مرحوم شیخ در باب برائت - که یکی از ادلۀ برائت استصحاب برائت است، - به این استصحاب، اشکالی کرده اند که از آن اشکال کأنّ استفاده می شود که مرحوم شیخ استصحاب عدمی را به لحاظ خود عدم نمی خواسته، جاری بداند، بلکه یک اثر شرعی باید داشته باشد.

لکن من این بحث را چندان مفید نمی بینم، خودتان با مطالعه حل کنید. این بحثی که ایشان با مرحوم شیخ دارند عمده اساس بحث است که در استصحاب بین وجود و عدم فرق نمی کند، و استصحابات عدمیه هم مثل استصحابات وجودیه کاملا جاری است و نتیجه اش این معنا هم هست. این نکته را هم توجه کنید: اگر ما عدم الوجوب را استصحاب کردیم، آیا باید منتظر یک اثر شرعی دیگری باشیم یا خود همین عدم الوجوب مثل وجوب می ماند؟ دیگر نباید منتظر اثر شرعی دیگری باشیم، نفس استصحاب عدم الوجوب، کافی است، بدون اینکه یک اثر شرعی دیگری در اینجا مورد انتظار و ترتب باشد. این بیان بیان صحیح و کاملا درستی است، و در استصحاب عدمیه دیگر ما نباید به انتظار یک اثر شرعی دیگری باشیم.

پرسش:

1 - آیا لازم است در استصحابات عدمیه، مستصحب، حکم یا موضوع حکم شرعی باشد؟

2 - نظر بعض الاعلام در عدم کفایت مأموربه با استصحاب و قاعدۀ فراغ و تجاوز، از نظر عقل چیست؟

3 - چرا برگشت قاعدۀ فراغ و تجاوز و استصحاب به مقام جعل است؟

4 - اشکال جریان استصحاب عدم مانع را بیان کنید.

5 - توضیح دهید آیا استصحاب عدمی از نظر مرحوم آخوند(ره) جایز است؟