سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 292

در نتیجه کأنّ چهار چیز ما در اینجا داریم که باید اینها را ملاحظه کنیم: یکی همین عنوان مستصحب شما، عدم الموتی را که به استصحاب تا روز پنجشنبه ثابت شده، نتیجۀ استصحاب عدم الموت در روز پنجشنبه، این عنوانی است که مستصحب شما است. اگر یک اثر شرعی بر این ترتب پیدا کرده باشد، اثر شرعیش عدم انتقال اموال مورث در روز پنجشنبه، عدم وجوب اعتداد علی زوجته در روز پنجشنبه، و سایر احکامی که مترتب بر عدم الموت است، این احکام ترتب پیدا می کند. عدم الموت در پنجشنبه که به استصحاب ثابت شد، آثاری که روی نفس همین عنوان و روی خود این عنوان بار شده، آن آثار بار می شود.

اما عنوان دیگری داریم اینجا که اگر فرض کنیم آن عنوان منشأ اثر باشد، و آن عنوان در دلیل شرعی موضوع اثر قرار گرفته باشد، ببینیم آیا آن عنوان با این استصحاب عدمی ما ثابت می شود تا آثار شرعی مترتب بر این عنوان بار بشود، یا نه؟ آن عنوان کدام است؟ «تأخّر موت زید عن یوم الخمیس» عنوان تأخّر، متأخّر بودن موت زید از روز پنجشنبه، اگر ما فرض کردیم در لسان دلیل شرعی این تأخّر موضوع اثر باشد، این تأخّر حکم شرعی فرضا بر آن بار شده باشد، آیا با این استصحاب عدم تحقق موت در روز پنجشنبه ما می توانیم عنوان تأخّر از روز پنجشنبه را ثابت کنیم؟ یا اینکه اینجا اصلش اصل مثبت است؟ اینجا لازم عقلی مطرح است و اینجا اثر شرعی در لازم عقلی مترتب شده است؟ برای اینکه لازمۀ عدم تحقق موت در روز پنجشنبه، تأخّر موت از روز پنجشنبه است.

تأخّر لازمۀ عقلی است و مستصحب شما نیست، مستصحب شما عبارت از عدم تحقق موت است.

اصالت تأخّر حادث و بنای آن بر تسامح

اینکه شما در اصطلاح بعضی از اصولیین ملاحظه می فرمایید که ما یک اصلی بنام اصالت تأخّر حادث داریم. اصالت تأخّر حادث اشارۀ به همین مسأله ای دارد که ما در آن وارد هستیم، این یک اصطلاح مبنی بر تسامح است. برای اینکه اصالت تأخّر حادث که مقصود از کلمۀ اصلش استصحاب است، تأخّر حادث به عنوان تأخّر این حالت، سابقه ندارد. کی موت متأخّر از روز پنجشنبه بوده که شما استصحاب تأخّر را بخواهید جاری کنید؟ تأخّر نمی تواند مجرای استصحاب قرار بگیرد، تأخّر حالت سابقۀ متیقنه ندارد. آن