سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 3

پس لامحاله قبل از زوال عنوان ظرفیت دارد، و ما استصحاب بقای وجوب جلوس را بعد از زوال جاری می کنیم. این استصحاب از نظر حالت سابقه و وحدت قضیۀ متیقنه و مشکوک فیها، هیچ اشکالی ندارد. اما در استصحاب عدمی که ایشان آن را معارض با استصحاب وجودی قرار داده، نمی توانیم از نظر اصل جریان در آن مناقشه کنیم. برای آنکه آن تقریب و توضیحی که ایشان در بیان شبهه ذکر کردند، با توجه به آن تقریب و توضیح، آن استصحاب عدمی هم حالت سابقه دارد، قضیۀ متیقنه و مشکوک فیها دارد، و فی نفسه استصحابش جریان پیدا می کند. برای اینکه یک زمانی مسلم جلوس مقیّد به بعد از زوال، یا وجوب جلوس که وجوب مقیّد به بعد از زوال باشد، این حالت سابقۀ عدمیه داشته، یک زمانی بوده قطعا که جلوس مقید به بعد از زوال واجب نبوده است. یا وجوب مقیّد به بعد از زوال تحقق نداشته است، و بعد از آن که مولا جلوس را قبل از زوال واجب کرد، ما شک می کنیم که آیا این عنوان وجوب دارد یا ندارد؟

فرق نظر استاد با فاضل نراقی در تعارض استصحاب عدمی با وجودی

ما استصحاب عدم وجوب جلوس مقیّد بما بعد از زوال را جاری می کنیم بدون اینکه هیچ نقصی از نظر فقدان حالت سابقه یا عدم اتحاد قضیۀ متیقنه و مشکوکه، در کار باشد.

منتها حرف ما با مرحوم فاضل نراقی در یک جهت است و آن این است که ایشان می فرماید: این استصحاب عدمی معارض با استصحاب وجودی است، ما در مقام جواب می خواهیم بگوییم: نه، معارض نیست. هر دو جاری است بدون اینکه بین اینها معارضه ای باشد، بدون اینکه عدم امکان جمع بین این دو تا باشد.

توضیح مطلب این که، همانطور که مرحوم آخوند در اول کتاب تعادل و تراجیح در بارۀ تعریف تعارض، فرمودند: تعارض بین دو اماره، یک وقت تعارض بالذات است و یک وقت تعارض بالعرض است. تعارض بالذات معنایش این است که دو تا اماره دارای دو مفادی باشند که این دو مفاد قابل جمع نیستند، این دو مفاد امکان اجتماع ندارند. یک روایت می گوید: «صلاه الجمعه واجبه»، یک روایت هم می گوید: «صلاه الجمعه لیست بواجبه». اینها تعارضشان تعارض بالذات است، برای اینکه روی یک موضوع و روی یک عنوان به نام نماز جمعه، یکی اثبات می کند حکم وجوب را و یکی نفی می کند حکم وجوب را، و نمی شود موضوع واحد هم واجب باشد و هم لیس بواجب. عنوان واحد،