سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 300

دوتا حادث داریم معلوم الحدوث، لکن از نظر تاریخ هر دو مجهول است، هر دو غیر مشخّص است. مثلا موت پدری واقع شده، و موت پسری واقع شده، هر دو مسلّم.

کما اینکه در زمان ما این مسأله در تصادفات و امثال اینها تحقق پیدا می کند، انسان می بیند که پدر و پسر در این حادثۀ رانندگی هر دو مرده اند، لکن نمی داند موت پدر تقدّم بر موت فرزند دارد یا موت فرزند تقدّم بر موت پدر دارد؟

در اینجا مرحوم آخوند که بحثشان هم در این رابطه خیلی دقیق و مشکل است، می فرماید: اگر ما فرض کنیم که اثر بر وجود مترتب است، موضوع اثر شرعی در لسان دلیل، وجود است نه عدم، پس بحث ترتب اثر بر عدم فعلا خارج از محل بحث است.

وجود موضوع اثر است آن هم وجود خاص موضوع اثر است. برای اینکه ما اصل الوجود را که در اینجا می دانیم، اصل التحقق را در حادثین ملاحظه می کنیم، آن چه که برای ما مشکوک است، آن است که موضوع اثر است و آن است که حکم شرعی روی او بار شده است. حالا فرض آنجا است که موضوع اثر شرعی وجود خاص است، اینجایی که موضوع اثر شرعی وجود خاص است، معنای وجود خاص این است که«نفس تحقق هذا الحادث، لا یکون موضوعا للاثر» خصوصیت وجودیش منشأ اثر است. مثلا«تقدّم هذا الحادث علی الحادث الاخر» منشأ اثر است، تقدّمش موضوع اثر است. مثل اینکه در همین مثال موت یک مثالی فرض کنیم که اگر زید ابتدائا مرده باشد، این تقدّم موت زید موضوع برای ترتب اثر ارث است. اما اگر عمرو قبلا مرده باشد، زید وارث عمرو نیست، اما عمرو وارث زید هست. اینجایی که زید وارث عمرو نیست و عمرو وارث زید است، مسألۀ ارث در لسان دلیل شرعی مترتب شده بر موت مورث قبل از موت وارث، مورث بمیرد درحالی که وارث حیات داشته باشد، درحالی که وارث نمرده باشد، این موضوعیت برای ارث دارد.

پس معنای وجود خاص این است، نه اینکه«اصل الموت موضوع للارث»، نه«تقدّم موت المورث علی الوارث موضوع للارث» خصوصیت وجودی موت موضوعیت برای ارث دارد بنام تقدّم.

فرق وجود خاص به نحو کان تامه و ناقصه

در اینجا که وجود خاص موضوعیت برای اثر دارد، باز یک وقت این است که این