سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 301

وجود خاص به نحو کان تامّه موضوعیت برای اثر دارد، کان تامه همانی است که شما هم می توانید به یک کلمه او را تبدیلش کنید. فرق بین کان تامه و کان ناقصه همین است، که کان تامه را شما می توانید به یک کلمۀ غیر جمله خلاصه کنید. اما کان ناقصه جز در ضمن جمله خلاصه نمی شود، نیاز به موضوع و محمول دارد. مثلا ما در«کان زید»، این را کان تامه معنا می کنیم، برای اینکه در کون زید خلاصه می شود، کان زید در«کون زید» خلاصه می شود. اما در«کان زید قائما»، دیگر شما نمی توانید تغییر به یک کلمه بدهید.

کسی خیال نکند معنای«کان زید قائما»، قیام زید است، نه، «کان زید قائما»، یعنی زید متلبس به لباس وجود شده، اتصاف به قیام دارد. لذا«کان زید قائما» را نمی شود به قیام زید شما تبدیلش کنید. اما«کان زید» که کان تامه است، بکون زید خلاصه می شود، به تحقق زید خلاصه می شود.

موضوعیت ترتب اثر بر وجود خاص

پس در جایی که اثر بر وجود خاص مترتب است، یک وقت این است که این وجود خاص به نحو کان تامّه مطرح است، و یک وقت این است که این وجود خاص به نحو کان ناقصه مطرح است. در همین مثال موتی که ذکر کردیم، یک وقت موضوع دلیل شرعی را ما اینجوری فرض می کنیم، موضوع اثر را یک مضاف و مضاف الیه می گیریم، یعنی یک کلمه، غیر جمله. «و هو تقدّم موت زید علی موت عمرو»، این از نظر ادبی یک کلمه است«تقدّم موت زید علی موت عمرو، کلمه واحده» یک وقت این موضوع برای اثر شرعی است، و در نتیجه موضوع کان تامه است. اما یک وقت نه، به نحو کان ناقصه است، و آن این است که موتی باشد درحالی که اتصاف به تقدّم بر موت عمرو داشته باشد. مثل«ان زید قائما»، که در حقیقت موضوع ما یک جمله واقع خواهد شد، و او «کان الموت المتحقق متقدّما علی موت عمرو» این موضوع برای اثر شرعی قرار می گیرد، و این در ذهن شما نرود که مثال یکی است و ما داریم فرض می کنیم فقط، نه این به اختلاف موارد و به اختلاف احکام در موارد مختلف فرق می کند. در یک جا می بینید موضوع اثر وجود خاص به نحو کان تامه است، در یک جای دیگری در حکم دیگری، در دلیل شرعی دیگری می بینید که موضوع اثر وجود خاص به نحو کان ناقصه است. پس اینطور نیست که ما روی یک دلیل به طور فرض بخواهیم بگوییم: این مسائل