سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 305

نه تقدّم اثر دارد، فرضا تأخّر هم اثر دارد، اما تقارنش بلا اثر است.

در آنجایی که تمامی خصوصیات وجودیه منشأ اثر باشد، هم تقدّم، هم تأخّر، هم تقارن. ابتدائا شما سه تا استصحاب می توانید جاری کنید. استصحاب عدم تقدّم، استصحاب عدم تأخّر، استصحاب عدم تقارن. ولی علم اجمالی دارید به اینکه یکی از این استصحابها باطل است، چرا؟ برای اینکه این حادث در رابطۀ با حادث دیگر نمی تواند نه تقدّم داشته باشد، نه تأخّر داشته باشد، و نه تقارن داشته باشد!! یقینا یکی از این عناوین ثلاثه و خصوصیات وجودیه تحقق دارد، پس یکی از این استصحابهای شما یقینا باطل است. و چون مشخص و معین ندارد، یکی از مواردی که تعارض بین اصل بین دو اصل یا سه اصل یا بیشتر واقع می شود، موارد علم اجمالی است. اینجا که علم اجمالی پیدا کردید به بطلان یکی از این استصحابها، هرسه استصحاب نمی شود جریان پیدا کند، و چون احدها ترجیحی بر دیگری ندارد، معمولا در اینجا معارضه می شود، و به تعارض هر سه استصحاب ساقط می شود و هیچکدام نمی تواند نقشی داشته باشد. پس اگر اثر بر تقدّم، تأخّر، تقارن بار شد، معارضۀ بین استصحابها واقع می شود.

عدم منع از جریان دو استصحاب با فرض حمل اثر بر تقدم و تأخر

اما اگر اثر روی تقدّم و تأخّر بار شد. شما دوتا استصحاب عدم بکنید چه مانعی دارد؟ با دوتا استصحاب عدم، علم اجمالی به کذب ندارید؟ با استصحاب عدم تقدّم، تقدّم را از بین می برید، با استصحاب عدم تأخّر، تأخّر را از بین می برید. و تقارن هم که موضوع برای اثر نیست، علم اجمالی به کذب یکی از این دو استصحاب شما ندارید.

چون علم اجمالی ندارید، اینجا هر دو استصحاب جاری می شود. حالا اگر در یک جایی فرضا شما علم اجمالی به این داشتید که مسأله روی تقدّم و تأخّر دور می زند، و جایی برای احتمال مقارنه وجود ندارد، باز اینجا هم تعارض استصحابین تحقق پیدا می کند. اما اگر چنین علم اجمالی ندارید، احتمال تقدّم می دهید، احتمال تأخّر می دهید، احتمال تقارن می دهید، اینجا اگر اثر بر دوتا بار شده باشد، دوتا استصحاب عدم جریان پیدا می کند، و هر دو اثر را منتفی می کند و شما علم اجمالی به کذب اینها ندارید.

همینجا یک نتیجه ای در آن فرض گرفته می شود و آن این است که اگر تقدّم این حادث اثر دارد و تقدّم آن حادث هم یک اثر دیگری دارد؛ «تقدّم موت زید علی موت