سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 306

عمرو منشأ للاثر». «تقدّم موت عمرو هم بر موت زید منشأ للاثر». اینجا اگر شما دوتا استصحاب عدم تقدّم را بخواهید جاری کنید، بالمعارضه از بین می رود، چرا؟ برای اینکه شما یقین دارید که یکی از این دو استصحابها باطل است، یقین دارید که احد المتقدّمین در کار بوده، اینطور نبوده که نه این تقدّم داشته باشد و نه آن تقدّم داشته باشد، و اثر هم روی تقدّمها بار شده است.

در اینجا می توانید یک فرض عدم معارضه پیدا کنید و آن این است که حادث اول تقدّمش موضوع اثر باشد، حادث دوم فرضا تقارنش موضوع اثر باشد. تقدّم خصوصیت وجودیۀ حادث اول، و تقارن خصوصیت وجودیۀ حادث دوم. اینجا اگر دوتا استصحاب بخواهید جاری کنید، مانعی ندارد. برای اینکه به استصحاب عدم تقدّم حادث اول، می گویید: حادث اول تقدّم نداشته، به استصحاب عدم تقارن حادث دوم می گویید: حادث دوم تقارن نداشته، باهم منافات ندارند. هم می شود حادث اول تقدّم نداشته باشد، و هم می شود که حادث دوم تقارن نداشته باشد، چطور می شود؟ به اینکه حادث دوم تقدّم داشته باشد. اگر حادث دوم تقدّم داشته باشد، هم با عدم تقدّم حادث اول سازگار است، و هم با عدم تقارن حادث دوم سازگار است.

ملاک در جریان استصحابهای مختلفه

پس ملاک در این مواردی که استصحابهای مختلف دارید، چیست؟ باید ببینید که آیا علم اجمالی به کذب یکی از این استصحابها وجود دارد یا ندارد؟ اگر علم اجمالی به کذب یکی از این استصحابها وجود داشته باشد به عنوان اینکه قابلیت جمع ندارد، یا به عنوان اینکه از خارج یک مسأله ای برای شما روشن است، که منشأ علم اجمالی به کذب دو چیز است. یک وقت عدم امکان جمع در واقعیت است، مثل جایی که شما بخواهید استصحاب عدم تقدّم، عدم تأخّر، عدم تقارن را جاری کنید، این به حسب واقع معنا ندارد که نه تقدّم داشته باشد نه تأخّر و نه تقارن. یک وقت هم منشأ علم اجمالی به کذب، این نیست که این دوتا قابل جمع نیستند، شما از خارج می دانید که یکی از این دوتا باطل است، مثل جایی که عدم تقدّم و عدم تأخّر را استصحاب می کنید، و از خارج می دانید که یا تقدّم دو کار بوده و یا تأخّر، که این استصحاب عدم تقدّم و عدم تأخّر باهم معارضه ای فی نفسه ندارد، برای اینکه ممکن است تقارن به حسب واقع مطرح باشد، اما