سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 31

«ان جائک زید فاکرمه»، بیشتر از این را مولی نگفته، آن را که مولی جعل کرده است، «ان جائک زید فاکرمه» است، همانطوری که مشهور معنا می کنند که مجیء زید شرطیت برای وجوب اکرام دارد، شرطیت برای هیئت دارد، هیئت مفادش وجوب است، منتهی وجوب در اینجا وجوب معلق است. مگر هرکجایی وجوبی جعل می شود، باید به صورت فعلی جعل بشود، به صورت منجز جعل بشود؟ ما هم واجب مشروط داریم، هم واجب مطلق داریم. «هما نوعان من الوجوب و نوعان من الحکم». لذا در خود حکم تعلیقی، بعضی از بزرگان که بعدا بحث ایشان را ذکر می کنیم، مثل این که غافل از این معنا بودند. ما یک حکمی داریم به نام حکم تعلیقی، در عین اینکه تعلیقی است، شرعی است.

مراد از فعلیت در حکم شرعی و انواع حکم شرعی

معنای حکم شرعی فعلیت حکم شرعی نیست، دو جور حکم شرعی وجود دارد:

«الحکم الشرعی غیر التعلیقی»، که از آن به تنجیزی و فعلی تعبیر می کنیم. یکی هم حکم شرعی تعلیقی است، «ان جائک زید فاکرمه» مولی یک چنین حکمی را جعل کرده است.

لذا قبل از آنکه مجیء زید تحقق پیدا بکند، اگر کسی از ما سؤال کرد که آیا الان حکمی وجود دارد، یا ندارد؟ چه جواب بدهیم؟ هنوز مجیء زید محقق نشده است، هنوز استطاعت تحقق پیدا نکرده است. اگر از ما سؤال کنند که حکمی از ناحیۀ مولی تحقق دارد یا نه؟ می گوییم: اگر مقصود حکم فعلی است نه. اما اگر مقصود اعم از حکم فعلی و حکم تعلیقی است، بله. امروز مولی گفت: «ان جائک زید فاکرمه» آیا قبل از آنکه«ان جائک زید فاکرمه» را مولی صادر بکند، با بعد از آنکه صادر کرد، هنوز مجیء زید تحقق پیدا نکرده فرقی نمی کند. یعنی مولی قبل از«ان جائک زید فاکرمه» هیچ حکمی نداشته الان هم که«ان جائک زید فاکرمه» می گوید، چون مجیء زید تحقق پیدا نکرده است، می توانیم بگوییم: مولی هیچ حکمی ندارد؟ قبل از صدور«ان جائک زید فاکرمه» و بعد از صدور«ان جائک زید فاکرمه» هیچ فرقی نمی کند؟ ما حکمی نداریم. مطلب این طور نیست، واقع این مسأله عند العقلاء این طور نیست. قبل از آنکه مولی«ان جائک زید فاکرمه» بگوید، هیچ حکمی در کار نیست؛ اما بعد از آنکه«ان جائک زید فاکرمه» از ناحیۀ مولی صادر شد، حکم در کار است. منتهی حکم تعلیقی، حکم معلق علی مجیء