سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 311

عدم جاری می کردید و اگر یک اثری بر وجود زید، ترتب پیدا می کرد، شما با استصحاب عدم، جلوی آن اثر را می گرفتید، اینجا هم عین همان مسأله است. شما نمی دانید که تقدم، لباس وجود پوشید یا نه؟ تقدم به نحو کان تامه که معنای آن اخبار از تحقق است، آیا تحقق پیدا کرد یا نه؟ استصحاب عدم تحقق این عنوان تقدم را می کنید و در نتیجه، اثری را که بر عنوان تقدّم در لسان دلیل شرعی بار شده است، شما آن اثر را از بین می برید، روی مبنای اینکه استصحابات عدمیه مانعی ندارد، همان طوری که بحث آن را کردیم. امّا همین فرض را شما بیاورید در جایی که موضوع، به نحو کان ناقصه باشد. در کان ناقصه، معنایش این است که«اصل المبتداء و اصل الموضوع» را مفروض گرفته و إخبار از اتصاف می کند، اخبار از این معنا می کند که«زید الموجود قائم، زید الموجود متصف بالقیام».

اگر فرض کردیم که در لسان دلیل شرعی، به این صورت تقدّم و تأخر موضوعیّت پیدا کرد که اگر به این صورت باشد، ما باید جمله ترتیب بدهیم، باید بگوییم: «کان موت زید متقدما علی موت عمرو، کان موت زید المفروض وجوده و تحققه متقدما علی موت عمرو» و در حقیقت، روی موضوع دلیل شرعی نقش دارد، «صرف التقدّم» نیست بلکه اتصاف موت«محقق الوجود بکونه متقدما علی موت عمرو» است که قضیۀ آن را هم ما تشکیل می دهیم، می گوییم: «کان موت زید متقدما علی موت عمرو»، کان ناقصه مبتدا و خبر دارد، موضوع و محمول در آن تحقق پیدا می کند، به خلاف کان تامه.

جریان استصحاب با کان تامه و عدم جریان آن با ناقصه

مرحوم آخوند می فرمایند: اینجا اصلا جای استصحاب نیست. فرق بین کان تامه و کان ناقصه در همین جهت است، اگر به صورت کان تامه شد، استصحاب جریان پیدا می کند؛ امّا اگر به صورت کان ناقصه شد، استصحاب در آن جریان پیدا نمی کند. چرا؟ برای اینکه در استصحاب، حالت سابقه می خواهد. آن وقت حالت سابقه ای که شما در اینجا می خواهید تصور بکنید، حالت سابقه، چه وجودیه باشد و چه عدمیه باشد، باید به نحو کان تامه باشد؛ یعنی باید در سابق، یا یقین داشته باشید به اینکه«کان موت زید متصفا بالتقدم» تا به استصحاب این، اثر وجود را بار بکنید، و یا باید یقین داشته باشید که «کان موت زید غیر متصف بالتقدم» تا استصحاب عدم را جاری بکنید و با استصحاب