سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 318

موضوع برای اثر دیگر. اما یک وقت این است که تنها یکی از این دو عدمها اثر دارد، و عدم دیگر هیچ موضوع برای اثر نیست.

تعارض دو استصحاب عدمی به نظر شیخ طوسی(ره)

در جایی که هر دو عدم موضوع برای اثر باشد بین مرحوم آخوند و استاد بزرگوارشان مرحوم شیخ طوسی در این جهت اختلاف نیست که ما از استصحاب نمی توانیم بهره بگیریم، منتها راه آن به نظر استاذ و تلمیذ مختلف است. مرحوم شیخ معتقدند که دوتا استصحاب عدم جریان پیدا می کند، لکن به معارضه ساقط می شوند.

مرحوم آخوند معتقدند که اصلا استصحاب جریان پیدا نمی کند. در حقیقت مبنای مرحوم شیخ تمامیت ارکان استصحاب و صحت جریان استصحاب است، لکن می فرمایند: این استصحاب بلانتیجه است، بخاطر معارضه تساقط می کند، و ما از استصحاب نمی توانیم بهره بگیریم. مرحوم آخوند معتقدند که نه؛ اصلا ارکان استصحاب تمام نیست، و روی عدم تمامیت ارکان استصحاب، اصلا استصحاب جریان پیدا نمی کند. در حقیقت بین این استاد و شاگرد در این فرض از نظر نتیجه هیچ فرقی نمی کند، حالا یا استصحاب جاری نشود یا جاری بشود و«لاجل المعارضه» تساقط کند.

اما در این فرض مهمی که محل بحث قرار گرفته است، و آن این است که یکی از دو عدمها اثر داشته باشد. عدم یکی از دو حادث در زمان حدوث دیگری اثر داشته باشد. اما عدم آن در زمان حدوث این، اثر ندارد. این جا بین مرحوم شیخ و مرحوم آخوند، بین این استاد و تلمیذ اختلاف ظاهر می شود. یعنی روی مبنای مرحوم شیخ اینجا استصحاب جریان پیدا می کند، چون معارض ندارد. و روی مبنای مرحوم آخوند چون ارکان استصحاب تمام نیست، استصحاب جریان پیدا نمی کند، ثمرۀ علمی و نتیجۀ فقهیه در اینجا ظاهر می شود. و الا در آنجایی که هر دو عدمها موضوع اثر باشند، بالاخره چه فرق می کند که ما دو استصحاب را به تعارض ساقط کنیم، یا از اول قائل به عدم جریان استصحاب بشویم، اما در اینجا ثمره مهم است، مسأله معارضه مطرح نیست، اما مسأله عدم تمامیت ارکان استصحاب اگر تمام باشد، مطرح است.

ما در ابتدا برای اینجا مثال بزنیم، یک مثال این است که می دانیم یک آبی در سابق قلیل بوده است، حالت سابقه متیقنه اش عدم کریت بوده است. لکن بعد از مدتی دو