سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 32

زید. ما نمی توانیم بگوییم: اینجا حکمی نداریم. چون مجیء زید تحقق پیدا نکرده، نه، هیچ حکمی در کار نیست، این خلاف نظر عقلا و خلاف آن چیزی است که می توانیم درک کنیم. پس ما یک حکمی داریم به نام حکم تعلیقی، و مقصود ما هم از حکم تعلیقی همان است که در لسان شارع تعلیق بوده است، نه اینکه ما از جیب خودمان تعلیق را به آن اضافه کرده باشیم، نه اینکه خود ما تعلیق را به آن تحمیل کرده باشیم.

در حقیقت تعلیقات عقلیه مقصود ما نیست، همان تعلیقات شرعیه که در کلمات موالی هم با آنها برخورد می کنیم، که موالی نسبت به عبید عرفی خودشان دو جور حکم دارند: یک جور احکام غیر تعلیقی، و یک جور هم احکام تعلیقی. اگر به عبدش می گوید:

اگر فلان کس آمد در منزل فلان مقدار را به او عطا کن؛ اما اگر بی اعتنائی کرد و در منزل نیامد، کاری به کارش نداشته باش. این جعل حکم تعلیقی است، جعل یک حکمی است معلقا برآمدن او به در منزل مولی. پس محل بحث ما در استصحاب تعلیقی نفس همین معناست که اگر ما در شریعت یک حکم تعلیقی شرعی داشته باشیم، دیگر در مورد«ان جائک زید فاکرمه» که چندتا احتمال در سابق ذکر کردیم، تکرارش ضرورتی ندارد، بحث همین است.

منشأ شک در بقای حکم تعلیقی شرعی

اگر یک حکم تعلیقی شرعی پیدا کردیم، و بعد در بقای این حکم تعلیقی شرعی ما شک کردیم، طبعا شک ما یک منشایی باید داشته باشد، منشأش این است که بعضی از حالات موضوع، تبدل و تغیّر پیدا بکند، بدون اینکه ماهیت موضوع عوض بشود، بدون اینکه حقیقتش تغییر بکند، بعضی از حالات موضوع وقتی تغیّر پیدا کرد، آیا مانعیّتی از جریان استصحاب پیدا می کند، یا نه؟ در این مثال«ان جائک زید فاکرمه» من درست یک استصحاب تعلیقی را پیاده می کنم که دیگر مسألۀ عصیر عنبی و زبیبی و مسألۀ تغیّر موضوع در ذهن شما نیاید با اینکه مسألۀ تغیّر موضوع از بحث ما خارج است.

فرض کنیم مولی به عبدش گفت«ان جائک زید فاکرمه» درحالی که این حکم از ناحیۀ مولی صادر شد، شرایط طوری بود که این زید دوست مولی بود، مولی به عبدش گفت«ان جائک زید فاکرمه». قبل از آنکه مجیء زید تحقق پیدا بکند، دوستی زید با مولی از بین رفت. حالا عبد شک می کند، می گوید: حالا که دوستی زید با مولی از بین