سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 332

استصحاب، یک طرفش نقض الیقین بالشک نباشد، پس آن طرفی که مجرای استصحاب است کدام است؟

(سؤال... و پاسخ استاد): ایشان می فرماید عمده اشکال مسأله این است که اگر ملاقات روز یکشنبه باشد و کریت روز دوشنبه، این عدم کریت روز شنبه فاصله زمانی پیدا نکرده است، خوب فاصله زمانی احتمالی یا فاصله زمانی قطعی؟ روی این فرض مسأله قطعیت پیدا می کند، یقین به بقا است، یک فرض یقین به بقا و یک فرض یقین به ارتفاع، غیر از این ما راهی نداریم.

شک در مورد یقین در دو قضیۀ تعلیقیه

از این جا به جواب اصلی مرحوم آخوند پی می بریم، و آن این است که نفس وجوب این دو یقین در دو قضیۀ تعلیقیه برای ما شک آورده است، وجود دو یقین تعلیقی برای ما شک می آورد، شک محض، و وقتی این شک محض که متولد از دو یقین با حالت سابقه است را ملاحظه می کنیم، می بینیم کاملا«نقض الیقین بالشک» است.

فرض کنید که دوست شما از تهران می خواست به قم بیاید، پنج شش ساعت گذشت، به شما خبر دادند که خدای نکرده در جاده ماشینی که از تهران حرکت کرد و آمد تصادف کرد و تمام مسافرینش کشته شدند، شما حساب می کنید، می گویید: اگر دوست من سوار این ماشین بوده و آمده است، قطعا کشته شده است، و اگر سوار این ماشین نشد و از آمدن منصرف شد و یا با ماشین بعدی بود قطعا باقی است. الان که شما روی دو قضیه تعلیقیه یقین دارید، آیا اینجا می توانید استصحاب جاری کنید یا نه؟ شما هشت ساعت پیش یقین داشتید به اینکه دوست شما سالم است، حالا شک دارید که سلامت دارد یا ندارد، چه چیزی مانع می شود از اینکه شما استصحاب بقای دوست شما را جاری کنید، این جا بین زمان یقین و شک شما چه فاصله ای افتاده که مانع از جریان استصحاب بشود؟ کسی نمی تواند بگوید: اینجا ما یقین داریم که اگر برادر من در ماشین بود، قطعا تلف شده بود، این یقین یک طرفه است، یک یقینی هم دارید که اگر سوار نشده است، قطعا باقی است، این دوتا یقین که کنار هم قرار می گیرد برای شما حالت شک ایجاد می کند، که آیا سوار شد یا نه؟ آیا کشته شد یا نه؟ در نتیجه آیا باقی است یا نه؟

شما هشت ساعت پیش یقین به وجود این داشتید، الان هم شک در بقای این دارید،