سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 335

می شود، از امور وجدانیه است. مثل عنوان یقین، عنوان شک، عنوان ظن، اینها یک سنخ خاصی از عناوین هستند که در موضوعات بعضی از ادلۀ شرعیه قرار گرفته اند.

عدم جواز تمسک به شبهۀ مصداقی خود دلیل

بعد ایشان می فرمایند: این مطلب که در شبهۀ مصداقیۀ هیچ دلیلی، به خود آن دلیل نمی شود تمسک کرد و نیز این تقریبا مسلّم است که شبهۀ مصداقی هیچ دلیلی، به خود آن دلیل«جائز التمسک» نیست ولو اینکه در شبهۀ مصداقی مخصص، بعضی گفته اند:

رجوع به عام در آن جایز است، چون که اینها دو دلیل هستند: یک دلیل، دلیل عام است و یک دلیل، دلیل خاص است. لذا گفته اند: اینکه نزاع شده آیا در شبهۀ مصداقی مخصص، می شود رجوع به عام کرد یا نه؟ این در مخصصات منفصله است؛ یعنی آنجایی که ما دوتا دلیل داشته باشیم، برای شبهۀ مصداقی یک دلیل به دلیل دیگر مراجعه بکنیم. اما اگر مخصّص متصل باشد مثل این که از اول بگوید: «اکرم العلماء العدول» و یا حتی اگر به صورت استثنا ذکر بکند، بگوید: «اکرم العلماء الا الفسّاق منهم»، ابدا در اینجا شبهۀ مصداقیۀ مخصّص، جواز رجوع به عام ندارد و کسی هم نمی تواند قائل بشود برای اینکه ما دوتا عنوان نداریم. ما یک عنوان و یک دلیل داریم. وقتی که مولا می گوید: «اکرم العلماء العدول» اگر زید عالم«مشکوک العداله» شد، شما اگر بتوانید تمسک به«اکرم العلماء العدول» بکنید، باید در امر«مشکوک العلم» هم به«اکرم العلماء العدول» بتوانید مراجعه بکنید برای اینکه چه فرق است بین صفت و موصوف؟ اگر شما در شک در صفت، توانستید رجوع بکنید، در شک در موصوف هم، باید بتوانید رجوع بکنید. لذا خودشان در آنجا تصریح کردند به اینکه در مخصصات منفصله، بحث واقع شده و الاّ در مخصصات متصله که به منزلۀ دلیل واحد و عنوان واحد است، تمسک در شبهۀ مصداقیه جایز نیست.

این محققینی که به مرحوم آخوند اشکال می کنند، می فرمایند: شبهات مصداقیه در قسم اول از عناوین که عناوین واقعیۀ خارجیه است، تصور دارد، یک امر معقول و متصوری است. مثلا من نمی دانم این مایع خمر است یا نه؟ این شبهۀ مصداقیه است. من نمی دانم زید عالم عدالت دارد یا نه؟ این شبهۀ مصداقیه است. من نمی دانم زید اصلا عالمیت دارد یا ندارد؟ این شبهۀ مصداقیه است. در این سری از عناوین، شبهۀ مصداقیه