سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 336

تصور می شود.

اما در قسم دوم که یک امور وجدانی، موضوع دلیل قرار گرفته است. انسان در رابطۀ با آن امور وجدانی، چطور می تواند تردید داشته باشد؟ مثلا در نماز گفته اند: «رجل شک بین الثلاث و الاربعه»، اگر شما در همان حال نماز تردید بکنید که اصلا من شک دارم یا ندارم؟ اگر شبهۀ مصداقیه بخواهد تصور بشود، باید به این کیفیت تصور بشود که اصلا من شک دارم یا نه؟ شما به وجدان خودت مراجعه کن؛ ببین در وجدان شما تردید و شک هست یا نیست؟

مگر به قول امام بزرگوار، بعضی از وسواس ها چنین مسائلی را داشته باشند و الاّ واقعیت مسأله، این است که معنا ندارد انسان در این سنخ امور، تردید داشته باشد؟ معنا ندارد شک داشته باشد در اینکه یقین دارد یا نه؟ معنا ندارد که شک داشته باشد در اینکه شک دارد یا ندارد؟ مثلا در باب استصحاب، در غیر این جهتی که مربوط به بحث ما است، استصحاب گفته: «لا تنقض الیقین بالشک»، آیا شما می توانید فکر بکنید که من نمی دانم یقین و شک دارم یا ندارم؟ اگر شما بخواهید شبهۀ مصداقیه تصور بکنید، بله، انسان نسبت به دیگران، این شک را ممکن است بکند. من نمی دانم که شما علم دارید یا نه؟ من نمی دانم که شما شک دارید یا نه؟ امکان دارد انسان نسبت به گذشتۀ خودش هم تردید بکند که مثلا این مطلبی را که امروز برایم یقینی شده، آیا دو سال پیش هم برایم یقینی بود یا نه؟ این بخاطر این است که واقعیت گذشته از او غائب است؛ یعنی گذشته برای او مجهول است.

یقین و شک فعلی در جریان استصحاب

اما در استصحاب، مسألۀ یقین و شک در رابطۀ با جریان فعلی است؛ یعنی الان، در حال حاضر، بالفعل من شک بکنم که یقین و شک دارم یا ندارم؟ مثل همان کسی است که در نماز شک بکند که اصلا من شک دارم«بین الثلاث و الاربع» یا ندارم؟ باز اشتباه نشود در آن مثال، یک وقت انسان در نماز شک می کند لکن نمی داند شکش بین الثلاث و الاربع است، یا بین الاربعه و الخمس است؟ آن متعلق معلوم نیست؛ اما امرش چنین دائر می باشد که اگر شکی باشد، بین سه و چهار است. اما همین الان نمی دانم شک دارم یا نه؟ آیا این تصور می شود، آیا این تعقل می شود؟ اگر شما شبهۀ مصداقی برای شک بین سه و