سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 356

گفته اند: اگر جریان اصل در اطراف علم اجمالی، مستلزم مخالفت عملیه با یک تکلیف معلوم بالاجمال باشد، اینجا به علّت آن مخالفت علمیه، استصحاب جریان پیدا نمی کند، امّا اگر جریان استصحاب، مستلزم مخالفت عملیه با تکلیف معلوم بالاجمال نباشد، مانعی ندارد استصحاب جاری بشود.

روی این مبنا فرق است بین اینجایی که حالت سابقه دوتا ظرف، طهارت باشد و علم اجمالی به نجاست پیدا کنیم که اینجا حق ندارید استصحاب طهارت جاری کنید، برای اینکه دوتا استصحاب طهارت با آن تکلیف«اجتنب عن النجس» که بالاجمال در بین است، مخالفت دارد و مخالفت عملیۀ آن تحقق پیدا می کند. اگر مسأله را عکس کردیم، حالت سابقۀ دوتا ظرف نجاست باشد، بعد شما علم اجمالی به طهارت پیدا کنید، اینجا اگر شما دوتا استصحاب نجاست جاری کردید و در نتیجه از هر دو ظرف اجتناب کردید، مخالفت عملیه کدام تکلیف تحقق پیدا کرده است؟ غایتش این است که از ظرف پاک هم اجتناب کرده اید و اجتناب از ظرف پاک که حرام نیست. پس استصحاب در همین مثال، آنجایی که حالت سابقه اش طهارت باشد و علم اجمالی به نجاست باشد، جائز نیست امّا اگر حالت سابقه، نجاست شد و علم اجمالی به طهارت پیدا کردید، مانعی ندارد استصحاب جاری شود.

مرحوم سید در کتاب عروه همین مبنا را اختیار کرده است، یعنی در جریان اصل در اطراف علم اجمالی، قائل به تفصیل است. ایشان چون قائل به تفصیل است، لذا در این مسأله ای که ما عنوان کردیم و سه صورت برای آن ذکر کردیم، ایشان در تمامی این صور ثلاثه، دوتا استصحاب نجاست در رابطۀ با هر دو اناء جاری می کند. پس از حیث علم اجمالی مرحوم سید روی این مبنا در هر سه صورت استصحاب را جاری می کند.

کلام محقق نائینی(ره) نسبت به فروض علم اجمالی در محل بحث

و امّا مرحوم محقق نائینی(ره) در یکی از این صور که همان صورت دوم است که متمحض در علم اجمالی است و هیچ گونه تعیّن و تشخصّی در معلوم بالاجمال ندارد، می فرماید: استصحاب را جاری نمی کنیم. ما با مرحوم سید اختلاف مبنا داریم. ما اصلا در اطراف علم اجمالی، استصحاب را جاری نمی کنیم. امّا ایشان در آن دوتای دیگر می فرماید: داستانش غیر از مسألۀ علم اجمالی است. صورت اول و صورت اخیر،