سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 15 صفحه 388

بود از نظر تقدّم و تأخّر، چه بسا خود آن حادثین هم، باهم منافاتی نداشتند، یعنی در مسألۀ قبلی تضاد وجودی بین حادثین وجود نداشت. کرّیت و ملاقات که دوتا متضاد نیستند. اینطور نیست که کرّیت و ملاقات، غیرقابل اجتماع باشند.

اما در تعاقب حالتین، آن که مشکوک است و آن که استصحاب در آن جریان پیدا می کند، مربوط به بقای این حالتین است. این حالتین به نام طهارت و حدث که متیقنا هر دو تحقق پیدا کرده و قبل و بعدش معلوم نیست. الان آن که برای ما مشکوک است، بقای این حالتین است. آیا حالت طهارت باقی است یا حالت حدث باقی است؟ و علاوه؛ این دو حالت که ما در اینجا فرض می کنیم، حتما حالتین متضادتین است، یعنی بقای هر کدامش مستلزم ارتفاع دیگری و نبود دیگری است، مثل مسأله طهارت و حدث است.

پس این مسأله تعاقب حالتین، با مسألۀ حادثینی که چند روزی در آن بحث می کردیم که گاهی مجهولی التاریخ بودند و گاهی احدهما معلوم و دیگری مشکوک بود اشتباه نشود، اصلا عنوان و موضوعش باهم متفاوت است. فقط چیزی که مشابهت اینجا را با آنجا اقتضا کرده، همین مسأله است که گاهی این حالت طهارت و حدث که یقینا حادث شده، هر دو از نظر تاریخ، مجهول هستند، گاهی یکی معلوم و دیگری مشکوک است.

علاوه؛ ملاک عدم جریان استصحاب، به عقیدۀ مرحوم آخوند در هر دو یکسان است و الاّ موضوع، دوتا موضوع است و این دو مسأله فی نفسه باهم متغایر هستند.

تعاقب حالتین؛ یکی معلوم و دیگری مجهول

آن فرضی که در تعاقب حالتین، روی آن بحث کردیم، فرضی بود که هر دو مجهول التاریخ بودند و اما این فرض که یکی معلوم باشد و دیگری مجهول باشد، در آنجایی که حالت سابقۀ علی الحالتین معلوم باشد، به چهار صورت و چهار قسم تصور می شود که باید یک یک را ملاحظه کنیم:

اگر فرض کنیم که حالت سابقۀ علی الحالتین حدث بوده، می داند که اول صبح و اول طلوع آفتاب«کان محدثا»، بعد از صبح که زمان گذشت، اینجا یقین دارد. اینجا دو فرض پیدا می شود:

یک وقت اول ظهر، یقین به طهارت دارد و بعد، یقین می کند به اینکه حدثی آمده، منتها نمی داند که قبل از زوال آمده یا بعد از زوال آمده؟